Kroniek van een justitiële doofpotaffaire in Polen

„Protest in Polen tegen ‘beestachtige moord’.” Ook NRC schreef in 1983 over de dood van scholier Grzegorz Przemyk. Met wat vrienden was de 18-jarige Grzegorz Warschau ingegaan om hun middelbareschool-diploma te vieren. De uitgelaten stemming sloeg snel om toen de politie Grzegorz om zijn identiteitsbewijs vroeg en hem arresteerde na zijn antwoord dat hij die niet hoefde te tonen omdat de staat van beleg net was opgeheven. Op het politiebureau werd hij zo grof geslagen en geschopt dat hij stierf aan inwendige bloedingen. „Laat geen sporen achter”, sommeerde een hooggeplaatste – de indrukwekkende Poolse film Leave No Traces ontleent er zijn titel aan.

De film van Jan P. Matuszynski toont het incident en de nasleep ervan vanuit het gezichtspunt van Grzegorz’ moeder Barbara, een dissidente dichteres die lid is van de verboden vakbeweging Solidariteit, en Grzegorz’ vriend Jurek. Omdat Jurek de enige getuige is, loopt zijn leven gevaar.

Een andere verhaallijn toont de inspanningen van het regime om een rechtszaak te voorkomen en de zaak in de doofpot te stoppen. Men maakt het slachtoffer postuum zwart en zet Jurek en zijn gezagsgetrouwe familie onder druk. Zo zijn er opeens problemen met de vergunning van de kapsalon van Jureks moeder en krijgt zijn vader, een oud-militair, bezoek van de geheime dienst. Ook wordt geprobeerd Grzegorz’ dood in de schoenen van de ziekenbroeders te schuiven die hem naar het ziekenhuis vervoerden.

Leave No Traces maakt in sobere scènes de onmenselijke, onontkoombare druk van zo’n systematische campagne van staatswege invoelbaar, juist omdat de film de tijd neemt. Ogenschijnlijk gaat het over het repressieve, communistische Polen onder Jaruzelski, maar je kan de situatie zo vertalen naar hedendaags Polen, waar de onafhankelijke rechtspraak wederom onder druk staat.