De ‘juice’ van Yvonne Coldeweijer is volgens de rechter toch echt journalistiek

Evert Santegoeds heeft er sinds kort een concurrent bij en die verwelkomde hij vorige week met een sneer. De hoofdredacteur van roddeltijdschrift Privé kon het niet laten om zijn uitdager even in te wrijven dat hij nog altijd de zonnekoning van de gossip is. Op de cover van Privé, die was gewijd aan de hereniging van André Hazes junior en zijn ex-vriendin, plaatste Santegoeds de kreet: „Dit is pas echte juice”.

Dat was volgens Santegoeds, zo zegt hij tegen NRC, een „gebbetje” richting Yvonne Coldeweijer, de YouTube- en Instagram-ster die met haar ‘juice channel’ de Privé-baas de laatste maanden vaak aftroefde met nieuwtjes over Hazes junior.

Yvonne Coldeweijer is definitief onderdeel geworden van de roddeljournalistiek. Zeer tot haar eigen verbazing. De vlogster, die Santegoeds pesterig „een dinosaurus” noemt, kan zich niet langer onttrekken aan de journalistieke mores van de pers.

Lees ook: Marco Borsato ligt onder vuur van ‘juice channels’. Wie zitten daar achter?

In een recent kortgeding-vonnis van de rechtbank van Amsterdam werd duidelijk dat de „activiteiten [van Coldeweijer] onder het begrip journalistiek” vallen.

De rechtbank vonniste dat de YouTube-ster net als journalisten recht heeft op bronbescherming en haar bronnen niet hoeft prijs te geven. Maar over Coldeweijers kwaliteit als journalist was de rechter níet te spreken. Die oordeelde namelijk dat Coldeweijers bewering dat zangeres Samantha Steenwijk illegale afslankpillen had gebruikt, was gestoeld op drie anonieme bronnen van wie de betrouwbaarheid niet was vast te stellen. „Dat is dus drie keer (bijna) niks”, stelde de rechter vast en verplichtte haar de beweringen over Steenwijk te rectificeren.

Coldeweijer, die zichzelf nooit als journalist beschouwde, toonde zich echter verheugd met het oordeel. Ze zag het vonnis als leidraad om haar werk te doen. „Waar ik heel blij mee en is dat ik nu een handleiding heb gekregen voor mijn juice”, reageerde ze op haar Instagram-kanaal. „Ik hoef van de rechter geen sluitend bewijs te leveren, maar het enkel aannemelijk te maken. Ook hoef ik geen hoor en wederhoor toe te passen voor ik mijn juice breng”, beschreef ze haar toetreding tot de journalistiek. „Dat mijn bronnen zijn beschermd, omdat ik wel degelijk onderdeel ben van de pers, is heel belangrijk voor mij”, schreef ze daarbij. Dat was volgens haar „een overwinning voor alle juice-kanalen”.

Zorgvuldigheid

Sébas Diekstra, een strafadvocaat die slachtoffers van The Voice of Holland bijstaat, noemt het „een opmerkelijk vonnis”, omdat de rechter een vlogger die tot voor kort geen besef van journalistieke spelregels had, toch een journalist noemt. Coldeweijer postte soms zonder wederhoor beschuldigingen, op basis van bronnen die zij niet kon controleren. Nederlandse rechters werken met normen van zorgvuldigheid om (on)rechtmatigheid vast te stellen - en zo kan onzorgvuldige journalistiek dus leiden tot een veroordeling, of in het geval van Coldeweijer een verplichte rectificatie.

Vast staat dat als de rechter de ex-musicalster níet had bestempeld als journalist, ze minder gronden had gehad om haar bronnen te beschermen. Coldeweijer baseert haar ‘juice’ op informatie die ze via haar zogenaamde spionnenleger binnenkrijgt op haar Instagram-account. Steenwijk wilde dat Coldeweijer die bronnen openbaarde, maar dat weigerde de vlogster. De rechter ging daarin mee, met een verwijzing naar een geruchtmakende rechtszaak die tot aan het Europese Hof voor de Rechten van de Mens werd uitgevochten: het Goodwin-arrest uit 1996.

In deze zaak bepleitte de Britse onderzoeksjournalist William Goodwin dat hij zijn bronnen niet hoefde te openbaren. Goodwin had gevoelige financiële informatie over het Britse verpakkingsbedrijf Tetra Ltd gepubliceerd, maar had moeten beloven zijn bronnen niet te openbaren. Het bedrijf en de Britse rechtbank eisten inzage, maar dat weigerde Goodwin. De Europese rechter gaf de Engelse onthuller gelijk. En in die traditie staat nu ook Yvonne Coldeweijer, meent de rechter.

Volgens Diekstra kan de uitspraak vergaande implicaties hebben voor andere mediamakers, die zoals Coldeweijer niet zijn geworteld in de journalistieke traditie. „Deze trend maakt duidelijk dat de wereld aan het veranderen is op het vlak van vrije nieuwsgaring. Iedereen met een computer of mobiele telefoon kan journalistiek bedrijven. Vooral op sociale media en veel particuliere blogs delen mensen regelmatig informatie die niet direct aan journalistieke eisen voldoet. De rechter mag nu bepalen of dat journalisten zijn met alle rechten die zij hebben”, zegt hij.

Journalistieke codes

Maar wat is een journalist? Allereerst: iedereen mag zich journalist noemen, het is een vrij beroep. Toch stelt de beroepsvereniging NVJ wel degelijk eisen aan de leden – en die verschillen weer van de criteria die de rechter hanteert. NVJ-secretaris Thomas Bruning zou Coldeweijer onder condities als lid van de beroepsgroep accepteren. Het vonnis van de Amsterdamse rechtbank kan hij ook volgen. „Roddeljournalisten zijn ook journalisten. Wij hanteren twee criteria: opereert iemand onafhankelijk en bereikt iemand een groot publiek”, zegt hij. Een derde voorwaarde is of de journalist de code van Bordeaux onderschrijft, een reglement uit 1954 dat uitgangspunten beschrijft voor een journalist. Hierin staat onder meer dat een journalist aan hoor- en wederhoor moet doen en de identiteit van bronnen niet hoeft te openbaren. Bruning: „Let wel: de journalist blijft verantwoordelijk voor zijn publicatie.”

Egbert Dommering, emeritus hoogleraar Informatierecht aan de Universiteit van Amsterdam, is niet blij met de ruime uitleg voor het begrip journalist van de rechtbank van Amsterdam. Hij meent dat de rechter Coldeweijer te snel heeft ingedeeld bij de beroepsgroep.

De jurist stelt dat er op er basis van wettelijke journalistieke bronbescherming duidelijke definities gelden voor een journalist of publicist, maar dat de rechter geen moeite heeft gedaan om Coldeweijer langs deze meetlat leggen. „Een journalist is iemand die zich beroepsmatig begeeft in het publieke debat.” Hij bestrijdt dat Coldeweijers blog over Steenwijk bijdroeg aan een maatschappelijke discussie. „Dit is alleen maar een beetje roddel. Dus had de conclusie moeten luiden dat het journalistieke recht op bijvoorbeeld bronbescherming niet opgaat en zij haar bronnen moet openbaren.”

Dommering vindt dat rechters een „grens moeten trekken” tegen „ongecontroleerde media”, zoals juice channels, twitteraars en bloggers. „Veel van die platforms zijn niet echt redactionele media. Die stellen een boodschap samen die zoveel mogelijk publiek trekt. Daarmee kom je in situaties die soms raken aan de openbare orde. Hoe we daar mee om moeten gaan is een lastige taak. We zitten midden in die transitie”, stelt Dommering.

In een nog niet gepubliceerd commentaar bij een arrest stelt de hoogleraar vast dat de „juridische kaders die wij voor die wereld in de jaren negentig van de vorige eeuw hebben ontworpen in de oude vorm niet langer bruikbaar zijn”. „De elektronische communicatiewereld is door het snel in omvang en kwaliteit expanderende internet de laatste twee decennia fundamenteel veranderd. De grens tussen privé en openbaar is vervaagd en daarmee ook de raakvlakken met het klassieke auteursrecht, de vrijheid van meningsuiting en de openbare rechtsorde”, schrijft hij.

Journalistieke domein

Amsterdamse rechtbank heeft Coldeweijer niet zomaar tot de journalistiek gerekend, laat een woordvoerder aan NRC weten. „De rechter kent gewicht toe aan het feit dat Coldeweijer een groot bereik van honderdduizenden volgers heeft”, schrijft de rechtbank. Coldeweijer heeft op YouTube en Instagram bij elkaar bijna 700.000 volgers.

Het aantal volgers van een medium laten meewegen bij het besluit of het tot het journalistieke domein kan worden gerekend, is niet ongebruikelijk in het mediarecht. Het Commissariaat van de Media hanteert bijvoorbeeld de stelregel dat YouTubers, vloggers en videomakers met een bereik boven de 500.000 onder de mediawet vallen. Deze richtlijn is echter vooral ter bescherming van jeugdige kijkers en heeft voornamelijk betrekking op commerciële uitingen.

Allon Kijl, de advocaat van Coldeweijer, is blij met de besluiten. „Juice channels hebben veel invloed op de persoonlijke levenssfeer van mensen dus dat brengt verantwoordelijkheid met zich mee. Yvonne begon klein met het delen van verhalen van bekende mensen, maar dat werd een enorm succes. Daarmee raakt ze aan carrières van sterren.”

Toch staat de zaak Coldeweijer niet op zich, vindt Kijl. Volgens de advocaat is er een langere traditie van online media die zich een plaats verwerven in het medialandschap. De advocaat wijst op de rol van GeenStijl. Het weblog berichtte onder meer over het privé-leven van Alexander Pechtold en openbaarde seksvideo’s van mediapersoonlijkheid Patricia Paay. Die laatste spande een rechtszaak aan na het uitlekken van een compromitterende video. „De juice channels zijn de nieuwe online spelers. Zij zijn de opvolgers van de roddelbladen, die overigens ook regelmatig voor de rechter worden gesleept. Het is een evolutie, geen revolutie.”