Waar klimaatspelregels ontbreken verliest de aarde

Bij ons thuis staat de komende vijf maanden de verwarming uit, en dat is met de huidige gasprijzen maar goed ook. In deze tijd van het jaar gebruiken we alleen gas voor het koken en voor warm water: dat is maar een heel klein deel van de gasrekening. Ongeveer 3 procent van je gasverbruik gaat naar koken, en als je er niet al te bizarre rituelen op nahoudt gaat 10 tot 15 procent naar douchen. Dat is nogal persoonlijk: een paar jaar geleden kreeg ik van mijn energieleverancier een zandlopertje van vijf minuten voor in de douche, maar dat bleek overbodig omdat ik al lang en breed klaar was toen het zandlopertje nog niet halfleeg was.

Maar ter zake: dat betekent dus dat 80 procent of meer naar verwarming gaat. Ik durf te wedden dat de afgelopen maanden een hoop huishoudens tot datzelfde verrassende inzicht zijn gekomen, nu het gasverbruik bij veel mensen om financiële of morele redenen onder het vergrootglas ligt. Met dit inzicht weet je meteen wat wel en niet helpt. Het heeft voor je gasrekening geen zin om snelle eenpansgerechten te gaan koken of koud te gaan eten. Korter douchen helpt hooguit een beetje. Veruit de meeste besparing is te halen door minder te stoken, en meer te isoleren.

De torenhoge gasprijzen zijn wrang voor de portemonnee maar gunstig voor ons energiebewustzijn. Op ieder feestje vliegen de warmtepompen en kubieke meters je om de oren. Voor veel mensen is geld nu de reden om zich toch eens te verdiepen in verduurzaming. En dat is op zich prima, want intrinsieke motivatie alleen is voor slechts een deel van de bevolking voldoende om iets voor het klimaat te doen.

Verbod op cfk’s

Stappen in de goede richting komen bijna altijd door krachtig overheidsingrijpen. Daarmee worden onze keuzes beperkt en ons gedrag gestuurd. Door een verbod op cfk’s herstelt nu het gat in de ozonlaag, door verplichte katalysatoren is de lucht een stuk schoner dan vijftig jaar geleden. Door reductie van de uitstoot van zwavel- en stikstofverbindingen hebben we het nooit meer over zure regen. De overheid stuurt ook ons gedrag in de energietransitie, eerst met veel subsidies maar nu ook met een beperking in de keuze. Bij vervanging van de cv-ketel wordt vanaf 2026 een hybride warmtepomp verplicht. Met regels, subsidies, verboden en beïnvloeding van de norm worden het algemeen belang, de natuur, de aarde en toekomstige generaties beschermd. Laten we het spelregels noemen. Waar spelregels ontbreken verliest de aarde.

Voor het stoppen van de huidige opwarming van de aarde blijkt het opstellen van spelregels moeilijk. Het doel is helder: maximaal 2 graden opwarming, liefst niet meer dan 1,5. Maar de weg ernaartoe is nog niet uitgestippeld, huidige beloftes zijn lang niet voldoende.

Daar zijn allerlei oorzaken voor. Eentje licht ik uit: de tijdschaal van het klimaatprobleem. De opwarming wordt door mensen veroorzaakt, en is de snelste temperatuurstijging die de aarde in miljoenen jaren heeft gezien. Toch gaat het op de schaal van het dagelijks leven heel langzaam. Bijna alles is altijd urgenter dan het klimaat.

Klimaatwetenschap is vermoedelijk de eerste tak van wetenschap die de consequenties van natuurkundige wetten blootlegt op een voor de samenleving heel uitdagende tijdschaal. De natuurkunde van de weersverwachting is nuttig voor tien dagen vooruit, en volgens de sterrenkunde wordt de aarde over vijf miljard jaar verzwolgen door de zon. Voor de mensheid is het eerste ruis, en het laatste irrelevant.

Mogelijk kolossaal

Maar de gevolgen van de huidige opwarming zijn voor de samenleving relevant én mogelijk kolossaal. Het kost veel tijd om adequate spelregels op te stellen voor een probleem op deze tijdschaal. We hebben het nooit eerder gedaan. Oorzaak en gevolg liggen mijlenver uit elkaar, in de ruimte en in de tijd. Als we ons gedrag aanpassen worden we er niet zelf voor beloond: de beloning ligt in de toekomst.

Het laatste IPCC-rapport dat in maart verscheen gaat expliciet over de rol die gedragsverandering en -sturing kunnen spelen. Eerdere rapporten gingen er vooral over hoe je het aanbod van energie kunt verduurzamen. Vaak met technologische oplossingen. Maar er is ook heel veel te winnen aan de vraagkant: minder vlees, meer openbaar vervoer, meer thuiswerken, minder verspilling. Door met aanvullende spelregels de vraag naar energie te verminderen, hoef je 40 tot 70 procent minder op te lossen aan de aanbodkant.

De huidige energiecrisis kán ons helpen. Dat komt doordat de spelregels en oplossingen voor de energiecrisis in het verlengde liggen van wat nodig is voor succesvol klimaatbeleid. Je kunt daar cynisch over zijn – er komt pas schot in de zaak als we het voelen in de portemonnee. Maar de uitdaging van klimaatbeleid is zo groot dat we deze kans met beide handen moeten aangrijpen. De persoonlijke beloning is instantaan: minder stoken levert geld op, net als isoleren, een warmtepomp, vaker fietsen, enzovoorts. Zo breng je gedrag en beloning – oorzaak en gevolg – terug naar een behapbare tijdsduur.