Voor studenten komt de druk van alle kanten – en drank en drugs ook

Sam Suidman en Tim van Zanten – studenten natuurkunde en filosofie in Nijmegen – kwamen op een zeker moment allebei bij de huisarts terecht. Ze hadden, merkten ze, te veel last van stress. Paniekaanvallen, een opgejaagd gevoel, somberte. Ze voelden zich vaak eenzaam – al vóór corona, misschien wel omdat ze niet wisten dat anderen ook last hebben van stress, vertelt Sam. Tijdens de lockdowns werd het erger.

Charlotte Stikkelbroeck en Valerie Lhoëst – studenten psychologie en rechten in Utrecht – voelen vrijwel dagelijks druk om te presteren, vertellen ze. „Ja, ontzettend!”, roepen ze meteen op die vraag. En hun vrienden ook.

Studenten spraken zich afgelopen week op verschillende plaatsen uit over de druk waar ze onder staan. En de gevolgen die dat heeft. Vorige week hielden alle Utrechtse studentenverenigingen een symposium getiteld ‘Tijd om het op tafel te leggen’, over het toenemende drank- en drugsgebruik in studentenhuizen. Er zijn, zo bleek daar, huizen waar vrijwel iedereen regelmatig xtc neemt of cocaïne. Valerie Lhoëst: „Niet op de vereniging, waar het niet mag, maar thuis, op huisfeestjes. Tijdens de lockdowns was de vereniging dicht.” Bestellen is eenvoudig: je belt een drugskoerier. En de prijzen zijn laag.

Woensdag organiseerden Leidse studenten en Hogeschool Leiden een dag over mentaal welzijn van studenten. Behalve professionele deskundigen waren ook aanwezig Sam Suidman en Sem van der Linden (student geologie) die tijdens de pandemie ‘Frisse Gedachtes’ oprichtten, een organisatie die zich inzet voor studentenwelzijn. Studenten kunnen gratis online kletsen over hun zorgen en ook fysiek afspreken voor wandelingen en picknicks in hun stad.

Afstudeercijfers op LinkedIn

De druk komt van alle kanten. Er is de studie, die minder lang mag duren dan vroeger én het eerste jaar waarin 60 tot 70 procent van de punten gehaald moet worden voor een positief Bindend Studie Advies. Haal je dat niet, dan moet je stoppen. Sem van der Linden: „Elk jaar dat je langer studeert, betekent voor de meeste studenten 10.000 euro erbij lenen. Dat maakt het weer moeilijker om later een hypotheek te krijgen.”

Er zijn de sociale media – waar jongeren regelmatig mooie foto’s delen van hun uitgaansleven, reizen, nieuwe kleren en etentjes met vrienden. Studenten posten tegenwoordig op LinkedIn zelfs hun afstudeercijfers, vertelt student Caro van Goeverden (Psychologie in Leiden). „Mits de cijfers hoog zijn natuurlijk.”

Studenten kunnen ook lijden onder de verwachting van hun ouders, die willen dat ze een goede opleiding afronden. Onder die van de maatschappij, die van iedereen een glanzend cv zou verlangen. Tim van Zanten in Leiden: „Er zijn studenten geneeskunde die nú al bezig zijn met wat ze allemaal moeten doen zodat ze over tien jaar een bepaalde stage in een bepaald ziekenhuis kunnen lopen.”

En ja – studenten lijden ook onder zichzelf. Want je hóeft geen mooie foto’s te posten, tot diep in de nacht uit te gaan, drugs te gebruiken, hoge cijfers te halen én een glanzend cv op te bouwen. Je kunt ook gaan sporten of vrijwilligerswerk doen.

Ouders, vraag oprecht hoe het gaat met je kind; word niet boos als een studie niet lukt

Studenten Charlotte Stikkelbroeck (vierdejaars) en Valerie Lhoëst (vijfdejaars) – die dit studiejaar in het bestuur zitten van de Utrechtse studentenvereniging U.V.S.V. – organiseerden mede het symposium over drank- en drugsgebruik in de Domkerk. Ze erkennen dat elke student ook zelf verantwoordelijk is voor de druk die hij of zij zichzelf oplegt. Maar, zegt Lhoëst, „het ís moeilijk om je als eerstejaars te verweren tegen de verwachting van anderen dat je meedoet met drugs. En drugs zijn overal aanwezig, betaalbaar én genormaliseerd. Alle raps in de top 20 gaan over drugs!” Stikkelbroeck: „Natuurlijk is het leuk om te experimenteren. Maar sommige studenten gebruiken drugs om zich prettiger te voelen. Of als toevlucht, om stress te vergeten.” Zij zien een direct verband tussen sociale druk en het gestegen drugsgebruik.

Katrien Karthaus (student gezondheidsrecht in Amsterdam) constateert dat „drugs gewoon goedkoper zijn dan drank. Een biertje kost drie euro, een pilletje vier euro. En daar ga je de hele avond op.” Drugsgebruik, zeggen studenten, is volstrekt genormaliseerd.

Jolien Dopmeijer van het Trimbosinstituut onderzoekt sinds twaalf jaar het welzijn van studenten. Vorig jaar vroegen Dopmeijer en collega’s studenten voor het eerst ook naar hun drugs- en drankgebruik. Uit de antwoorden van 28.000 studenten blijkt dat ze vaker dan andere jongeren drugs gebruiken en drinken. Een kwart van de studenten blowt regelmatig, 23 procent heeft wel eens xtc gebruikt. Jongens meer dan meisjes, studenten op kamers meer dan studenten die bij hun ouders wonen.

51 procent van de studenten voelt zich regelmatig somber of angstig, zo bleek ook uit de Trimbos-Monitor. 40 procent voelt zich geregeld eenzaam, tijdens de lockdowns zelfs 80 procent. In 2021 stapten opvallend veel meer jonge mannen (twintig tot dertig jaar) uit het leven dan in andere jaren. 167 vorig jaar, tegen 124 in 2020. Onder hen ook studenten.

‘Waar zijn wij ouders bang voor?’

Deze generatie studenten heeft geleerd hun bestaan op te hangen aan hun prestaties, constateert Dopmeijer, die ook doceert aan Hogeschool Windesheim. Om de druk te verlagen, zouden volgens Dopmeijer de eisen van het Bindend Studie Advies versoepeld kunnen worden. „Prima, een BSA waarbij 50 procent van de punten moet worden gehaald. Maar 60 tot 70 procent, zoals nu, is erg hoog.” Politiek Den Haag praat erover.

De succescultuur zit ook in de taal, zegt Charlotte Stikkelbroeck, in de vorm van verwachtingen die overal doorheen sijpelen: „Men zegt dat je ‘álles uit je studententijd moet halen’. En ‘alles uit jezelf’. Dat je ‘de beste versie van jezelf’ moet proberen te zijn.” Overal draait het om inzet. Drive. Ambitie. Doelen.

De succescultuur zit ook in de taal: ‘álles uit je studententijd halen’. ‘De beste versie van jezelf zijn’

Tegelijk is deze generatie studenten behoorlijk beschermd opgevoed. Ging het niet goed op school? Dan kochten ouders bijles in. Ze gaan mee naar voorlichtingsavonden – niet alleen voor de brugklas maar ook op de hogeschool of universiteit. Veel ouders staan in de weekeinden bij élke hockey- of voetbalwedstrijd.

Zo equipeer je kinderen niet om met moeilijkheden om te gaan, zegt remonstrants predikant Claartje Kruijff in Utrecht, die drie dochters heeft. „Ik zeg niet dat ík het goed doe hoor. Maar ik denk er vaak over na. Waar zijn wij ouders zo bang voor? Dat ons kind de boot mist? Welke boot dan?”

Bovendien is het leven niet altijd „te fixen”. Kruijff: „Volgens mij moeten we dat weer gaan beseffen. Mensen falen en vallen weleens, ook kinderen. Je kunt het niet wegnemen, het hoort erbij. Je moet er als ouder op vertrouwen dat je kinderen zullen leren van hun eigen fouten.”

Zoek hulp

Prestatiedruk is niks nieuws. Morris van Dijk (49) leed er dertig jaar geleden al onder toen hij economie studeerde in Rotterdam. Hij voelde zich eenzaam en deed tegelijk stoer, vertelde hij vorige week aan driehonderd studenten in de Domkerk. „De universiteit was groot en anoniem.” Hij ging vaak uit – het was de tijd van gabber en housemuziek – en ging drugs gebruiken om zich goed te voelen. Hij raakte verslaafd. Een studente staat op en vraagt: „Hoe bestelden jullie dan drugs? Toen waren er geen mobiele telefoons.” De zaal lacht.

Van Dijk had snel een baan, een vrouw, twee kinderen. Maar hij ging steeds meer drugs gebruiken om zijn levensstijl vol te houden. Op zijn 32ste was hij alles kwijt – zijn werk en zijn gezin. Nu is hij zeventien jaar clean. Hij zal nooit meer gebruiken, zegt hij. Zijn oudste zoon en ‘bonusdochter’ studeren nu, in Utrecht, en zitten bij het corps.

De angst om je ouders teleur te stellen en niet aan alle verwachtingen te voldoen, kan ernstige gevolgen hebben, vertelt hij later aan de telefoon. Zijn advies aan ouders: „Blijf met elkaar praten – vraag oprecht hoe het gaat met je kind. Word niet boos als een studie niet lukt.”

Tegen studenten zegt hij: geef jezelf de ruimte om jezelf te zijn en je huisgenoten ook. Als ze ‘nee’ zeggen tegen drank en drugs, accepteer dat.” Het allerbelangrijkste, zegt Van Dijk: zoek hulp als je je lange tijd angstig, somber of gestresst voelt. „Ik deed dat pas toen ik aan de grond zat.”

Van Dijk ziet families waar veel draait om carrière maken en doorzetten. „Het is in sommige families een schande als een student ‘gesjeesd’ is.” Hij is tegenwoordig manager bij een verslavingskliniek. „Mensen leggen druk op hun kinderen, maar ook op elkaar. Zoals vrouwen die vinden dat hun man meer ambitie moet tonen of initiatief moet nemen.”

Ook oud-leden van het Utrechtsch Studenten Corps, van wie de kinderen nu studeren, maken zich zorgen, zegt Paul Stamsnijder, tot voor kort voorzitter van de Utrechtse Reünisten. „Er hangt een wolk van ongemak en schaamte boven heel Utrecht ten aanzien van het welbevinden van studenten én het drugsgebruik.” Er is een cultuurverandering nodig, zegt hij, zodat jonge studenten, stagiaires, advocaten, artsen en anderen zich veilig voelen ín een prestatiecultuur. „Dat geldt in alle studentensteden en al helemaal bij de corpora. Dat zijn ze aan hun stand verplicht.”