Nederland wil Oekraïne helpen bij wederopbouw, maar weet nog niet hoe

Binnen en buiten Oekraïne wordt al volop nagedacht over de wederopbouw van het verwoeste land. Dat lijkt wellicht voorbarig, maar wachten tot de oorlog voorbij is is onverstandig, zeiden deskundigen donderdag bij een hoorzitting in de Tweede Kamer. Een van hen wees er op dat Rotterdam woensdag Wederopbouwdag vierde. Daarmee wordt herdacht dat op 18 mei 1940, vier dagen na het Duitse bombardement op de stad, al een besluit werd genomen over het herstelplan.

De wederopbouw van Oekraïne kreeg deze week veel aandacht. Minister Hoekstra (Buitenlandse Zaken, CDA) sprak er over met zijn Oekraïense collega Dmytro Koeleba, die al fantaseerde over een ‘Wopke Hoekstrastraat’ in een door Nederland herstelde stad. In zijn toespraak tot de Tweede Kamer op 31 maart riep president Zelensky Nederland al op om een Oekraïense stad of regio te adopteren. Concrete plannen daarvoor heeft het kabinet nog niet, bleek dinsdag uit een Kamerbrief van drie ministers. Oekraïne heeft de behoeften nog niet in kaart kunnen brengen, aldus het kabinet.

600 miljard euro schade

De Europese Commissie lanceerde woensdag RebuildUkraine, een ‘strategisch reconstructieplan’ dat de inspanningen van de lidstaten en internationale financiële instellingen moet gaan bundelen.

Een streefbedrag voor het nieuwe fonds, dat leningen en giften gaat verstrekken, noemde de Commissie niet. Zeker is dat het om vele tientallen miljarden gaat. Begin mei raamde de Kyiv School of Economics de schade aan infrastructuur op 92 miljard euro, die aan woningen 30 miljard. De Oekraïense regering gaat uit van 600 miljard euro oorlogsschade, met een teller die nog elke dag oploopt. Rusland laten betalen door de 300 miljard dollar aan bevroren valutareserves van de Russische centrale bank te gebruiken klinkt aantrekkelijk, maar is juridisch ingewikkeld.

Nederland draagt graag bij aan een „duurzaam en waardig herstel van Oekraïne”, zei Rijksbouwmeester Francesco Veenstra donderdag tegen de Kamerleden. De sterke ontwerp- en bouwsector, expertise op het gebied van stedenbouw en ervaring met tijdelijke woningbouw maken dat mogelijk. Daarbij gaat het niet alleen om beton en stenen, maar ook om cultuur en erfgoed, benadrukte Veenstra.

Ook Thea Hilhorst, hoogleraar humanitaire hulp en wederopbouw, wees op maatschappelijke gevolgen: maak nieuwe woningen niet te duur, voorkom dat de oorspronkelijke bewoners niet meer kunnen terugkeren. Wederopbouw is niet alleen een fysieke, maar ook een sociale operatie.

Wederopbouw is niet alleen een fysieke, maar ook een sociale operatie

Over een aantal uitgangspunten voor wederopbouw bestaat consensus. Europese Commissie, kabinet en deskundigen willen allemaal dat Oekraïne leidend is. Lokale en nationale autoriteiten ter plaatse moeten aangeven waar behoefte aan is. Maar, zei een vertegenwoordiger van de Europese Commissie bij de hoorzitting, het is niet de bedoeling om het Oekraïne van 23 februari, van vóór de Russische invasie, te herbouwen. De herbouw moet duurzaam zijn, in lijn met de nieuwste inzichten op dat gebied. De kans op grootschalige verduurzaming mag niet verloren gaan.

Duidelijk is ook dat de coördinatie een enorme uitdaging wordt. Lokale, regionale, nationale en internationale plannen moeten op elkaar worden afgestemd. In Nederland ligt die taak vooralsnog bij het ministerie van Buitenlandse Zaken. Ook het voorkomen van corruptie wordt een uitdaging; de combinatie van geldstromen en bouwprojecten is zeer riskant. Wereldbank, IMF en andere financiers zullen veel voorwaarden stellen. Caspar Veldkamp, bestuurder bij de Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling (EBRD), verwacht dat de G7 een leidende rol gaat spelen, gezien de grote bijdragen en actieve rol van de VS, het VK en Canada.

Een stad of toch de landbouw?

Minder duidelijk is of het voorstel van Zelensky, het adopteren van een stad, door zal gaan. Mogelijk gebeurt het op nationaal niveau, maar Amsterdam en Rotterdam zien weinig heil in banden met één andere stad. Amsterdam heeft geen zustersteden, de stad werkt internationaal liever samen per thema. Ambassadeur Jennes de Mol vertelde vanuit Kiev dat het VK al een optie heeft op Kiev en Denemarken belangstelling heeft voor de zuidelijke stad Mykolajiv.

Mogelijk is het voor Nederland interessanter om zich te richten op herstel van een bepaalde sector, bijvoorbeeld op de voor Oekraïne cruciale landbouw. Hmm, zei de PvdA, is de Nederlandse landbouw wel een goed voorbeeld voor andere landen?