Dmytro Koeleba, de minister van Buitenlandse Zaken van Oekraïne, heeft een missie. Hij reist langs Europese hoofdsteden om politici ervan te overtuigen dat Oekraïne bij de „grote Europese familie” hoort. Dankzij de Russische invasie begint dat besef eindelijk door te dringen, zegt Koeleba. Niet langer ziet West-Europa zijn land door Russische ogen, maar als een zelfstandig land.
Koeleba: „Ik betreur het dat Oekraïne moest worden aangevallen om deze perceptie te veranderen. Ik betreur het dat deze oorlog nodig was voor Europeanen om te erkennen dat we een van jullie zijn. Dat jullie moesten zien dat we worden vermoord, gemarteld en verkracht, en dat ons land wordt verwoest. Maar zo wordt geschiedenis geschreven.” Bedoelt hij het zo cynisch als het klinkt? „Nee, dat is niet cynisch, het is een tragedie.”
Wat president Volodymyr Zelensky doet in Kiev, doet Koeleba in het buitenland: pleiten voor meer wapens, strengere sancties tegen Rusland en een eerste stap op weg naar EU-lidmaatschap. Dinsdag en woensdag spreekt Koeleba met diverse Nederlandse ministers en Kamerleden. Maandag was hij in Brussel, voor gesprekken met de Europese Commissie.
Wat was de meest concrete toezegging die u in Brussel kreeg?
„We krijgen meer wapens. En er komen meer sancties. Meteen na invoering van het zesde sanctiepakket begint de Commissie aan het zevende pakket.”
Voorlopig wordt het olie-embargo niet uitgevoerd omdat Hongarije dwarsligt. Ziet u een oplossing voor dat probleem?
„Hongarije is inderdaad een obstakel. Het olie-embargo is geen sanctie met onmiddellijk effect, het begint pas zes maanden nadat het wordt aangenomen. Voor ons is het dus geen acuut probleem. Voor de EU is dat wel zo: het onvermogen om het olie-embargo aan te nemen, illustreert het gebrek aan eenheid. Wij zien dit als een Europese familieruzie die de EU-leden zelf moeten oplossen. Maar de EU verkeert intussen wel in de absurde situatie dat ze twee keer betalen. Eerst voor Russische olie dat het leger financiert waarmee Oekraïne wordt verwoest. Daarna dragen ze bij aan de wederopbouw van Oekraïne.”
Uw regering ontvangt veel steunbetuigingen uit Europa. Is er een kloof tussen woorden en daden?
„Niet als het gaat om wapens en sancties. Wel als het gaat om kandidaat-lidmaatschap van de Europese Unie. We horen sinds drie maanden steeds dat Oekraïne bij Europa hoort, en hoe dapper we vechten om de Europese waarden te verdedigen. Maar dat wordt niet omgezet in politieke erkenning. We vragen ons dus wel af hoe oprecht die mooie woorden zijn.”
Leidt Nederland het verzet tegen Oekraïne als EU-kandidaat?
„Het goede nieuws is dat Nederland het verzet niet leidt, en dat geen enkel Europees land het zich kan permitteren om het verzet te leiden. Er zijn sceptici, maar Europa is veranderd en er is geen enkel rationeel argument om Oekraïne de kandidaat-status te onthouden. Die status betekent niet meer dan de erkenning dat een land is verankerd in het Europese integratieproject. Het is een politiek signaal, het is geen garantie dat dat land op termijn daadwerkelijk bij de EU komt. Het proces kan op elk moment worden stopgezet. Mensen die zeggen dat Oekraïne niet klaar is voor de EU manipuleren de publieke opinie.”
Hoe verklaart u de weerstand tegen een EU-status voor Oekraïne?
„Onze Europese integratie gaat over het overwinnen van vooroordelen over Oekraïne. We hebben de pijn gevoeld van het Nederlandse referendum over het associatieverdrag in 2016. Ik was toen hier, er was een sterk anti-Oekraïne sentiment. De man achter die campagne [Koeleba doelt op onder anderen Thierry Baudet, red] werd gesteund vanuit Rusland en twee jaar later hebben jullie het raadgevend referendum afgeschaft. Wij hebben nog steeds last van dat referendum dat jullie achteraf als een vergissing beschouwen.”
Veel mensen vrezen dat EU-geld in Oekraïne in verkeerde zakken belandt.
„Daarom zeggen we ook niet: maak ons morgen lid. Door ons kandidaat-lid te maken, help je ons om bestaande problemen, zoals corruptie, te overwinnen en ons land te ontwikkelen op een manier die ons allemaal sterker maakt.”
Welke vooroordelen moet Oekraïne nog meer overwinnen?
„Het belangrijkste vooroordeel is dat Oekraïne niet bij Europa hoort. Begrijpelijk, want de laatste driehonderd jaar hoorde Oekraïne bij het Russische Rijk en zagen jullie Oekraïne in een Russisch perspectief. Wij vragen nu: bekijk ons als een soeverein land, beoordeel Oekraïne op zijn eigen verdiensten. Europa is veranderd. Kijk naar het NAVO-lidmaatschap van Zweden en Finland, dat was drie maanden geleden ondenkbaar. Vasthouden aan oude concepten is niet in het belang van Europa.”
Houden premier Rutte en uw collega, minister Hoekstra, te veel vast aan oude concepten over Europa?
„Daarom ben ik hier, om deze zaken opnieuw met hen te bespreken. Mijn president heeft een uitstekende relatie met premier Rutte. Ik durf te zeggen dat Wopke niet alleen een collega is, maar ook een vriend. Vorige week bezocht hij Kiev en Irpin. Hij zag de tragedie die Rusland aanricht. Nederland heeft wat wapens en sancties betreft al een grote draai gemaakt. Waarom zouden jullie niet ook over de EU een stap kunnen zetten?”
Na de terugtrekking van het Russische leger uit de regio rond Kiev boekt het Oekraïense leger ook successen rond Charkov en lijkt Rusland de militaire ambities voor de Donbas-regio naar beneden bij te stellen. Her en der speculeert men zelfs over een overwinning voor Oekraïne.
Kan het zijn dat westerse waarnemers het oorlogsverloop verkeerd inschatten omdat we nauwelijks iets horen over Oekraïense verliezen?
„Ik weet niet wat onze verliezen zijn. We zijn aan het winnen, maar we hebben zeker nog niet gewonnen. Bedenk ook dit. Mensen van elders kijken soms met een wiskundige blik naar de oorlog. Voor ons is het een strijd om het bestaan. We moeten koste wat kost winnen, want als we verliezen, verdwijnt Oekraïne en zal er een compleet ander Europa zijn.”
‘Winnen’ van deze oorlog kan verschillende dingen betekenen. Wat betekent het voor u?
„Bevrijding van de bezette gebieden, inclusief Krim en Donbas. Herstelbetalingen door Rusland. Berechting van Russische oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid. Verankering van Oekraïne in de Europese integratie. Dat zijn de vier elementen die voor mij bij een overwinning horen.”
Kiev en Moskou praten niet met elkaar. Maar om de oorlog te beëindigen moet er onderhandeld worden. Hoe ziet u dat?
„Dat klopt, elke oorlog eindig met diplomatie. De vraag is hoe sterk je staat als je samen rond de tafel gaat zitten. Het is mijn taak om ervoor te zorgen dat Oekraïne op dat moment zo sterk mogelijk is.”
Zou dat nu kunnen? Bent u bereid om nu te gaan onderhandelen?
„Ja, natuurlijk. We zouden veel emoties over de Russische misdaden moeten onderdrukken, maar als er een kans is op beëindiging van de oorlog en bevrijding van de bezette gebieden, zullen we met de Russen aan tafel gaan zitten.”
Wat vindt u van het argument dat Poetin niet vernederd moet worden om erger te voorkomen?
„Mensen die dat zeggen, doen alsof Poetin een weeskind is dat verzorgd moet worden. Een kind dat nooit berispt wordt. Maar het is tijd voor een andere benadering. Een van de redenen voor deze oorlog is dat politici in Europa en de VS Poetin te veel tegemoet zijn gekomen. Het waren altijd anderen die concessies moesten doen om hem tevreden te stellen. Het is tijd de zaken om te draaien.”
Wilde het Westen te graag geloven dat Rusland op weg was naar een democratie?
„Rusland was driehonderd jaar lang een partner van Europa, in economisch en cultureel opzicht. Al die tijd werd elke glimp democratie in Rusland in het Westen gevierd. Jullie zeiden elke keer: zie je wel, Rusland kan een democratie zijn, we moeten ze helpen. En elke keer werden jullie weer verraden door Rusland. Elke keer dat West-Europa een democratisch lichtje aan het einde van de Russische tunnel zag, bleek dat lichtje een Russische trein te zijn die jullie hoop en verwachtingen omver reed.”