Het multiversum is een medicijn tegen keuzestress

Is superheld Doctor Strange gelukkig? In dit universum niet, in een ander misschien wel. Daar leidt hij zijn grote liefde naar het altaar in plaats van berustend toe te kijken hoe een rivaal dat doet. Zijn vijand Scarlet Witch, die het ‘multiversum’ grondig overhoop haalt in speelfilm Doctor Strange in the Multiverse of Madness, zoekt een realiteit waarin ze gewoon een huismoeder in een buitenwijk kan zijn.

Een trouwring, fijn stofzuigen: de ambities van Marvels superhelden ogen opvallend bescheiden gezien de grenzeloze mogelijkheden van het multiversum. Het concept dat er naast het zichtbare universum waarin de hoofdpersonages leven nog eindeloos veel andere universa zijn waarin ze andere keuzes hebben gemaakt of de wereldgeschiedenis een andere wending heeft genomen, is in trek. Netflix, Amazon, HBO Max en Disney+ hebben er sinds kort allemaal series over. Dat is eigenlijk best laat: fans van Marvels stripboeken zijn al decennia vertrouwd met het multiversum.

Dat idee kan afgeleid zijn van wiskundige modellen rond de snaartheorie en de oerknal, maar in sciencefiction slaat het doorgaans op de ‘vele-wereldenhypothese’ van Hugh Everett III uit 1957. Everett hoopte de paradox van Schrödingers kat op te lossen. Die is in zijn ogen inderdaad tegelijk in leven en dood, maar in verschillende universa die zich oneindig van elkaar afsplitsen.

Andere realiteit

Wetenschappelijk kan je daar weinig mee: we zitten gevangen in onze realiteit. Maar in fictie kan een spiegel, apparaat of magische steen zomaar de poort zijn naar andere realiteiten. Moest Doc Brown in 1989 in de film Back to the Future II de kijkers nog op een schoolbord uitleggen hoe splitsende tijdlijnen werken, inmiddels weten lagere scholieren door series als Rick and Morty hoe dat werkt. Het multiversum is allang ingeburgerd.

Behalve Doctor Strange is deze week ook het hectische, hilarische Everything Everywhere All At Once in de bioscoop te zien. Michelle Yeoh is daar als Evelyn Wang gedeprimeerd eigenaar van een aftandse wasserette, ‘The One’, die het multiversum moet redden van een demon die nogal op haar dochter Joy lijkt en die alle parallelle universa wil opzuigen in een zwart gat dat veel wegheeft van een bagel. Die missie brengt Evelyn in universa waar ze teppanyaki-chef en ster in een Wong Kar Wai-film is. Of knakworsten als vingers heeft, lastig bij het pianospelen.

Het is helder waarom Marvel het multiversum in trekt. Superhelden die de aarde redden worden op den duur bloedsaai; in Avengers: Endgame stond in 2019 het lot van de halve kosmos daarom al op het spel. Het multiversum biedt nog een overtreffende trap en is bovendien een bonte, grenzeloze speeltuin om je superhelden en ‘franchises’ te mixen.

Zo bundelde acteur Tom Holland onlangs in Spider-Man: No Way Home de krachten met twee voormalige Spider-Man-acteurs, Toby Maguire en Andrew Garfield, tegen superschurken uit hun oude films – pardon: universa. Oppermutant Dr. Charles Xavier van de X-Men duikt op bij Doctor Strange. Dat soort mash-ups bieden de mix van verrassing en herkenning die fans zo waarderen en aanzien voor creativiteit. Ook geeft het multiversum totale narratieve vrijheid. Een geliefde, helaas tragisch gesneuvelde superheld tot leven wekken? Geen probleem: in een aanpalend universum leeft hij nog steeds, dus arrangeer je daar een in tranen gedrenkte hereniging.

Grotere zandbak

Het nadeel: als alles kan, doet niets ertoe. Het multiversum wekt gemakzucht in de hand, wat in de nieuwe lichting Marvelfilms al pijnlijk zichtbaar wordt. Toch volgen fans hun superhelden voorlopig opgewonden naar deze grotere zandbak: Spider-Man: No Way Home haalt een recette van bijna 1,9 miljard dollar, Doctor Strange in the Multiverse of Madness in de eerste week al bijna een half miljard.

Wat maakt het multiversum voor kijkers dan zo aantrekkelijk? Op het eerste gezicht is de mens daar marginaal. Ooit draaide de zon om een aarde die voor ons was geschapen. Daarna werden we stofjes in een oneindige kosmos. Nu wordt die kosmos slechts een van de vele.

Lees hier de recensie van ‘Everything Everywhere All at Once’

Maar het multiversum bevat wél een oneindig aantal versies van ons, daar gaat het om. Doctor Strange en Evelyn Wang nemen in andere universa talloze gestalten aan, zelfs van klodder verf, zombie of rotsblok. Dat slaat nergens op, waarom zouden zij in die omstandigheden überhaupt bestaan? Maar het multiversum gaat niet over logica, het gaat over magie, simsalabim en wensvervulling voor kijkers die van reclame en sociale media leren dat ze non-stop voor essentiële keuzes staan – wie ben ik, wat word ik, wat koop ik, wat geloof ik – anders missen ze de boot. Dan is het prettig om weg te dromen bij een multiversum, een grenzeloze simulatie of pas-kamer waarin je zonder consequenties experimenteert met uiterlijk, imago, rol of identiteit. Je komt toch in een oneindig aantal kleuren en smaken.

Hoe dat afloopt? Zowel Doctor Strange als Evelyn Wang keert moe maar voldaan terug naar de status quo ante in het besef dan hun banale, rommelige realiteit bepaald zo slecht niet is en waar geluk schuilt in familie, geliefde en vrienden. Het multiversum is een medicijn tegen keuzestress en fear of missing out.