Poetins oorlog dwingt Europa tot reuzenstappen

In de eerste dagen van Poetins oorlog verbaasde Europa zichzelf. In ongekende harmonie werden in een paar dagen beslissingen genomen waar normaal jaren diplomatiek worstelen voor nodig is.

Inmiddels is de oorlog van een bliksemactie overgegaan in een slopende stellingoorlog. Nu beide partijen zich instellen op een langduriger conflict, krijgt ook Europa weer zicht op de langere termijn. Van bliksemsnelle noodhulp schakelt Europa naar de grote vragen voor de toekomst. Tegelijk vertoont de zo geroemde eendracht een eerste barst. Ook voor Brussel wordt de oorlog een slijtageslag.

Minister van Buitenlandse Zaken Wopke Hoekstra (CDA) pleitte maandag voor meer „Europese slagkracht” om economie, democratie en Europese waarden te beschermen. Als zelfs een pragmaticus en ex-frugal uit het noorden de oorlog als een ideologisch conflict opvat waarin het ook draait om de toekomst van Europa, dan weet je bijna zeker dat Poetins oorlog vergaande gevolgen voor de EU gaat hebben.

Lees ook: Macron wil voorportaal EU voor landen als Oekraïne

Bleef Hoekstra nog bij analyse, de Franse president Emmanuel Macron, die graag bijklust als denktanker, probeerde die toekomst alvast in te kleuren. Hij zocht maandag in het Europees Parlement hardop denkend een oplossing voor Oekraïne. EU-lidmaatschap gaat jaren duren, maar Oekraïne moet wel aan de EU gebonden worden. Dus bedacht Macron een nieuwe ‘Europese Politieke Gemeenschap’, bedoeld voor EU-leden, voor landen die geen EU-lid willen zijn en voor landen die (nog) geen lid kunnen worden.

Het is een vage, maar sympathieke gedachte-oefening. Het is evident dat als in Oekraïne gevochten wordt voor Europese waarden, Europa het land dat het gevecht levert straks niet in steek kan laten.

Als Europa verwikkeld is in een gevecht tussen democratie en autocratie, dan verhoogt de oorlog ook de druk op de EU om een aantal landen van de westelijke Balkan, waar al sinds 2003 mee gesproken wordt, eindelijk binnenboord te halen. Het is uit geopolitiek oogpunt niet meer houdbaar om terrein over te laten aan de vijand.

Het Hongaarse verzet onderstreept dat Europese politiek ook altijd een kwestie is van botsende belangen

Een nieuwe politieke club bedenken was voor Macron niet genoeg. De EU moet zelfstandiger, effectiever en democratischer worden, zei hij, bevleugeld door een kersvers kiezersmandaat. En als het moet, gaan daarvoor de Europese verdragen op de schop.

Als de oorlog het belang van Europese slagkracht aantoont, is het niet meer dan logisch om groot onderhoud te plegen aan de Europese Unie. Een burgerraadpleging leverde een kleine vijftig voorstellen op voor die verbouwing. Burgers die deelnamen aan de Conferentie over de Toekomst van Europa pleitten onder andere voor het recht van initiatief voor het parlement en de instelling van transnationale kieslijsten waardoor je ook op een Europarlementariër uit een ander land kunt stemmen. De ideeën zijn niet nieuw, maar hun tijd is nu wel gekomen.

Een andere optie om de EU democratischer én slagvaardiger te maken is afschaffing van het veto bij beslissingen over buitenlands beleid, zoals vorige week nog bepleit door de Italiaanse premier Mario Draghi. Alleen een Europa dat snel kan beslissen is geloofwaardig in de ogen van zijn burgers én in de ogen van de wereld, zei hij.

Lees ook: Dreigend veto van Orbán hangt boven EU-boycot Russische olie

Hoe problematisch het veto is demonstreert Boedapest dezer dagen. Hongarije (10 miljoen van 450 miljoen EU-burgers) gijzelt nu al bijna twee weken besluitvorming over een stop op de invoer van Russische olie. Een embargo heeft directe gevolgen voor zijn energievoorziening, waarvoor het gecompenseerd wil worden. En premier Victor Orbán, ook net herkozen, ligt graag dwars én hij onderhoudt goede banden met Moskou.

Het dagenlange getouwtrek over olie zou in de toekomst van Draghi niet mogelijk zijn. Het is overigens niet zo eenvoudig om het veto af te schaffen: over die beslissing heeft elk land een veto.

De Orban-show is beschamend, maar je kon weten dat eenheid lastiger wordt naarmate er meer maatregelen genomen worden tegen Rusland en die maatregelen ingrijpender worden. Het Hongaarse verzet heeft één goede kant: het onderstreept dat Europese politiek ook altijd een kwestie is van botsende belangen. Dat zal tijdens de verbouwing van de Europese Unie, die Draghi en Macron voor ogen hebben, niet anders zijn. De EU moet een balans zoeken tussen de legitieme belangen van de lidstaten en de roep om slagkracht die voortvloeit uit de oorlog.