Veel kritiek op plannen van Brussel om bedrijven te verplichten kinderporno op te sporen

Chatdiensten als WhatsApp moeten straks mogelijk meekijken in de gesprekken die hun gebruikers voeren, om zo kinderporno op te sporen en te rapporteren bij de autoriteiten. Dat kan althans het resultaat zijn van een voorstel dat de Zweedse Eurocommissaris Ylva Johansson (Binnenlandse Zaken) woensdagmiddag presenteerde bij een persconferentie in Brussel. Zowel het Europees Parlement als de EU-lidstaten moeten zich nog over het omstreden plan uitspreken.

Het plan, dat al jaren in de maak was, moet de verspreiding van kinderporno, en daarmee ook het misbruik dat erachter schuil gaat, helpen bestrijden. Volgens cijfers die Johansson woensdag noemde, zijn meldingen van kinderpornografisch materiaal op internet de laatste jaren sterk toegenomen. In 2021 alleen al zouden wereldwijd 85 miljoen afbeeldingen en video’s zijn gedetecteerd. Maar omdat die meldingen slechts komen van vijf bedrijven die nu al vrijwillig kinderporno opsporen, is dat vrijwel zeker een forse onderschatting. „Het aantal meldingen groeit, en de leeftijd van de slachtoffers wordt lager”, aldus Johansson. Volgens schattingen van de Raad van Europa zou een op de vijf kinderen te maken krijgen met een vorm van geweld, waaronder seksueel misbruik.

Veel slachtoffers worden daar bovendien steeds opnieuw aan herinnerd, doordat beelden online blijven rondgaan. Johansson richtte zich woensdag rechtstreeks tot die slachtoffers, die „weten dat foto’s en video’s van de afschuwelijkste momenten in hun leven steeds online worden gedeeld”. „Jullie zouden die nachtmerrie niet steeds opnieuw moeten herbeleven.”

Kinderporno of grooming

Volgens het plan van de Commissie moeten aanbieders van internetdiensten straks inventariseren in hoeverre hun platform misbruikt zou kunnen worden voor de verspreiding van kinderporno of voor grooming (het met seksuele bedoelingen online lokken van minderjarigen) en plannen opstellen om dat risico tegen te gaan. Autoriteiten in de lidstaten moeten die plannen beoordelen, en kunnen de platforms een ‘detectieplicht’ laten opleggen, „bijvoorbeeld via een rechtbank”. De platforms moeten dan actief controleren of gebruikers kinderporno verspreiden of zich schuldig maken aan grooming, en daarvan melding doen bij de autoriteiten. Een nieuw op te richten Europees agentschap, dat nauw gaat samenwerken met politiedienst Europol, moet techplatforms bij dit alles helpen.

Het voorstel krijgt flinke kritiek van privacyactivisten, beveiligingsdeskundigen en digitale burgerrechtenorganisaties, waarvan 35 zich in maart al in een open brief aan de Europese Commissie uitspraken tegen de plannen. Hun voornaamste bezwaren: ongerichte massasurveillance tast het recht op privacy aan, en de introductie van achterdeurtjes om mee te kijken in versleutelde berichten brengt risico’s met zich mee voor de veiligheid van die technologie.

Lees ook: Apple gaat kinderporno detecteren

De ondertekenaars, waaronder de Nederlandse organisaties Bits of Freedom en Vrijschrift, wijzen daarbij op de Pegasus-affaire, waarbij bleek dat onder anderen politici, mensenrechtenactivisten en journalisten wereldwijd met behulp van Israëlische spionagesoftware zijn afgeluisterd, vermoedelijk door autoritaire regimes als die van Saoedi-Arabië, Azerbeidzjan, India en Hongarije.

Want hoewel Johansson in haar voorstel niets voorschrijft over de te gebruiken technologie, bestaat er volgens haar critici geen manier om de verplichte detectie van kinderporno of digitale kinderlokkerij in te voeren zonder de versleuteling van de communicatie te doorbreken.

End-to-end versleuteld

Rejo Zenger van de Nederlandse digitale burgerrechtenorganisatie Bits of Freedom, die op basis van een uitgelekte versie van de voorstellen eerder deze week al alarm sloeg, is door de presentatie van woensdag dan ook niet gerustgesteld. „Eigenlijk doet de Europese Commissie de vertrouwelijkheid van communicatie in de ban. De essentie is nu juist dat een bericht dat end-to-end is versleuteld alleen door de verzender en de ontvanger kan worden gelezen. Op het moment dat je snuffelsoftware op een telefoon zou installeren haal je dat principe onderuit.” Dat de Commissie het doorbreken van encryptie niet expliciet voorschrijft, noemt hij „strategisch slim”. „De Commissie kan zeggen: wij doen niks met encryptie. Maar eigenlijk zegt ze daarmee tegen bedrijven op internet: doe het onmogelijke, en zoek zelf maar uit hoe.”

„Ik denk dat iedereen het erover eens is dat de bestrijding van seksueel misbruik heel belangrijk is, en dat vrijwel iedereen het erover eens dat de vertrouwelijkheid van communicatie ook heel belangrijk is”, zegt Zenger. Hij pleit voor andere maatregelen om online kindermisbruik aan te pakken. „Denk aan het stroomlijnen van grensoverschrijdende strafrechtelijke onderzoeken. We weten van de politie dat het heel veel moeite kost om gegevens uit te wisselen, bijvoorbeeld als kinderporno in een buurland is gehost. In Nederland hebben we gigantische achterstanden bij de zedenpolitie, dat vraagt iets van de capaciteit. En we weten dat het grootste deel van de kinderporno in de wereld wordt gehost in Europa. Volgens mij kun je daar heel goed iets aan doen zonder de vertrouwelijkheid van communicatie op het spel te zetten.”