Deze docu laat zien hoe Hitler gezien wilde worden

Het was een historische avond, dinsdagavond. Niet omdat S10 zich door de halve finale van het Songfestival zong, want dat hadden de bookmakers voorspeld. (Ze weten ook al dat ze bij de finale als negende zal eindigen.) Wel omdat het op NPO2 eerst een krap uur over de Deltawerken ging die 25 jaar geleden werden voltooid, in Onze eeuwige strijd tegen het water om – na Nieuwsuur – nog wat verder terug te gaan in de eeuw met De macht van het beeld, deel twee van een drieluik over de rol van fotografie en film bij de ‘making of’ Adolf Hitler.

„Het regent alle dagen, ik zie geen hand voor ogen”, zong S10 in haar nummer ‘De diepte’, en die grauwsluier ligt wat mij betreft ook altijd over de Deltawerken. Grijze luchten, heel veel grauw, grijs water, daartussen asfalt. Kan ook een vertekend beeld wezen. In mijn herinnering mochten de grote broers vroeger op hun verjaardag met vader mee in de auto om te kijken naar de Hollandse IJsselkering, of de Oosterscheldekering, of wist ik veel hoe die dingen heetten of waar ze überhaupt voor waren. Blijkbaar was het een jongens-ding, prima, laat maar zitten dan.

Dat beeld is ietsje bijgesteld, zeker nadat presentator Pieter Jan Hagens zijn hoogtevrees overwon en via de buitentrap de stormvloedkering bij de IJssel opklom, en vanaf daar – „Zó zeg” – uitzicht had op het Nederland dat in 1953 gegarandeerd onder water zou zijn gelopen, als Arie Evegroen er niet was geweest. In de nacht van 1 februari 1953, toen de zee Zeeland en West-Brabant overnam, dreigde eenzelfde ramp voor Zuid-Holland. Er zat al een gat van vijftien meter in de dijk, instorting dreigde, tot Evegroen zijn binnenvaartschip van achttien meter in de dijk prakte en zo het gat dichtte.

Hitler in burgerpak

In het eerste deel van De macht van het beeld zagen we hoe Adolf Hitler tussen 1921 en 1932 bezig is Adolf Hitler, toekomstig Führer, te worden. Voor de Leica-camera van fotograaf Heinrich Hoffmann oefent hij poses, handgebaren, de juiste blik. Erik Somers en René Kok, beeldspecialisten van het NIOD (Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie), maakten een beeldbiografie van Hitlers wording. Ze laten zien hoe Hitler gezien wilde worden: als op de portretfoto uit 1923. Gekleed in burgerpak met op de revers zijn zelfbedachte hakenkruis, strakke middenscheiding in het haar, de ingestudeerde, strenge blik. Maar de foto waarop hij, gekleed in lederhosen en witte kniekousen, tegen een boom aanleunt, werd door Hitler afgekeurd en verboden – hij geneerde zich naar verluidt voor zijn spillebenen.

Afbeeldingen van Hitler kwamen terecht op ansichtkaarten, luciferdoosjes, plakplaatjes, prentenboeken, en in de eerste leesboekjes voor Duitse schoolkinderen. We zien hem zijn vliegangst overwinnen, door in één dag per vliegtuig vijf Duitse steden aan te doen tijdens de Rijksdagverkiezingen van 1932, ideetje van Joseph Goebbels, zijn latere minister van propaganda. Heinrich Hoffmann, de enige fotograaf die in z’n buurt mag komen, zet Hitler in deze periode vooral neer als gewoon mens: aan de telefoon, krant lezend, picknickend.

In deel twee blijft Hitler zijn beeldvorming bewaken als een Insta-influencer. De foto waarop hij naar de menigte zwaait vanuit het raam van de Reichskanzlei? Ziet er lullig uit, dus wordt er een balkon aan het gebouw gebouwd en daarna een nieuwe Kanzlei. De televisie wordt aanvankelijk ongeschikt geacht als propaganda-medium, zo’n klein kastje voor zo’n groot staatsman. Een bioscoopfilm moet het zijn, en natuurlijk komt dan de Duitse filmmaker Leni Riefenstahl in beeld, op nooit eerder vertoond beeld zelfs uit 2001, waarin ze zegt dat het haar spijt dat ze Hitler ooit heeft ontmoet én dat ze spijt heeft van haar beroemde film Triumph des Willens.

Woensdagavond deel drie, over de oorlogsjaren. De terreur neemt toe, de Führer verdwijnt met opzet uit beeld.

Correctie (12 mei 2022): In een eerdere versie van dit artikel stond dat deel drie van de documentaireserie volgende week wordt uitgezonden, maar dat had deze woensdag had moeten zijn. Dat is hierboven aangepast.