Ordetroepen Sri Lanka schieten met scherp op relschoppers

Na een dag van ongeregeldheden kregen veiligheidstroepen in Sri Lanka dinsdag het bevel met scherp te schieten op plunderaars en relschoppers. In de hoofdstad Colombo waren tienduizenden politiemensen en militairen ingezet. Anti-regeringsdemonstranten vormden blokkades op de weg naar de luchthaven, om te voorkomen dat politici de eilandstaat konden verlaten.

De worsteling tekent hoe in 48 uur de sluimerende crisis op het eiland een dramatische wending nam. Al weken wordt in Sri Lanka gedemonstreerd tegen de Rajapaksa’s: president Gotabaya Rajapaksa en zijn broer, premier Mahinda Rajapaksa, hebben volgens tegenstanders de zware economische crisis veroorzaakt waar Sri Lanka mee kampt. Sinds begin dit jaar wordt brandstof duurder en schaarser, is voedsel beperkt en hapert de stroom.

Op het overwegend vreedzame aanhoudende protest kwam maandag een agressieve tegenactie van regeringsaanhangers. In Colombo vielen zij demonstranten aan op verkeersader Galle Face Green, waarna de politie traangas en waterkanonnen inzette. Er volgden hevige botsingen tussen beide kampen en ordetroepen, waarbij volgens autoriteiten meer dan tweehonderd gewonden en acht doden zijn gevallen. De protestlocatie in het centrum van de hoofdstad werd hardhandig ontmanteld.

Lees ook: In Sri Lanka wordt de stroom dagelijks afgesloten

In de chaos kondigde premier Mahinda Rajapaksa zijn vertrek aan. Later werd gespeculeerd dat hij zijn supporters had aangespoord het geweld uit te lokken bij demonstranten. De nationale mensenrechtencommissie heeft een onderzoek aangekondigd naar de geweldsuitbarsting.

Brandstof wordt duurder en schaarser, voedsel is beperkt en stroom hapert

President Gotabaya Rajapaksa ging maandag niet publiekelijk in op de beslissing van zijn broer. Op Twitter veroordeelde hij wel het geweld. Later op de dag werd een uitgaansverbod afgekondigd, dat doorloopt tot woensdagmiddag.

Geboortehuis

De Rajapaksa’s werden niet gespaard bij het geweld. Bij de residentie van de premier in Colombo werd maandagavond brand gesticht; de premier werd ’s nachts door het leger uit de ambtswoning weggehaald. Er was ook brand bij andere huizen van de familie op het eiland, waaronder het geboortehuis van de twee broers in de plaats Hambantota. De gewezen premier zat dinsdag „op een veilige plek”, vertelde zijn zoon, Namal Rajakapsa, aan persbureau AFP. Hij noemde de woede onterecht en voegde eraan toe dat de politieke familie niet van plan was Sri Lanka te verlaten.

Blijft ‘Gota’ dan president? Tot nu toe heeft hij geen teken gegeven te vertrekken. Nu is echter onduidelijk welke optie hij heeft. Hij heeft zichzelf vergaande bevoegdheden toegeëigend, en kan zelf ministers en rechters aanstellen of wegsturen. Zijn broer zou met zijn ontslag ruimte willen maken voor een eenheidsregering, maar dinsdag lieten oppositiepartijen weten dat hun animo daarvoor na het geweld verdwenen was.

Saillant was dat al in het weekend geruchten klonken over druk die Gotabaya zou hebben uitgeoefend op zijn broer om te vertrekken. Dit terwijl de broers, en hun invloedrijke en omstreden familie, doorgaans eensgezind optreden. De brand bij de Rajapaksa-residenties werd als symbolisch gezien. Voor de critici is vertrek van één broer niet genoeg.

Zie meer beelden van het geweld in Sri Lanka van maandag 9 mei en dinsdag 10 mei

Ook sociale grieven

Gotabaya Rajapaksa werd in 2019 tot president gekozen. Zijn broer was daarvoor al president geweest, tussen 2005 en 2015. Beiden hebben een verleden in de Sri Lankaanse burgeroorlog, die in 2009 werd beëindigd. Ze hebben vooral steun van Singalezen, de grootste etnische groep van de bevolking van 22 miljoen. Gotabaya, die tijdens de beëindiging van de burgeroorlog een belangrijke functie bekleedde bij Defensie, wordt in verband gebracht met grove misdaden tegen Tamils, de achtergestelde minderheidsgroep.

In het noorden en oosten van Sri Lanka, waar de meeste Tamils wonen, werd in eerste instantie onderkoeld gereageerd op de eerste protesten tegen de Rajapaksa’s. „Nu het de eigen portemonnee treft, komen mensen in het zuiden in actie. Men vond dat solidariteit met de mensenrechtenproblematiek ontbrak”, vatte een activist van belangenhartigersorganisatie PEARL Action dat eerder aan NRC samen.

Komt Sri Lanka deze crisis nog te boven?

Deze podcast luister je ook in onze app

Maar die sociale grieven waren steeds meer doorgedrongen tot het meer welgestelde Colombo, waar posters van vermiste Tamil-prominenten werden meegedragen in protestmarsen. Aanwezigen op Galle Face Green omschreven enkele weken geleden de economische crisis als een gelijkmaker: „Er was onderlinge frictie, maar nu heeft iedereen te maken met dit concrete probleem”, aldus een islamitische fruitverkoper. Er is ook kritiek op de manier waarop Gotabaya een strenge anti-terreurwet laat toepassen, vaak selectief tegen minderheden, zoals moslims.

Hoe dan ook moet de regeringsleider - mogelijk een interim-leider aangewezen door het parlement - die economische crisis bestrijden. Sri Lanka heeft grote schulden, en bijna geen buitenlandse valuta meer. Het heeft zich gewend tot het Internationaal Monetair Fonds (IMF). Dat zal verlangen dat de nationale uitgaven verminderd worden, schatten economen in. Sri Lankanen staat waarschijnlijk een aantal impopulaire maatregelen te wachten, zoals verhoging van belastingen.