Julian Hetzel: ‘Ons systeem maakt het veel makkelijker om geld te accumuleren dan om het weg te geven’

Kunstenaar Julian Hetzel zoekt in zijn werk graag pijnlijke contrasten op. In Schuldfabrik werd je als toeschouwer rondgeleid in een zeepfabriek die met een deel van haar winsten waterputten in de Democratische Republiek Congo mogelijk maakte – een metafoor voor het schoonwassen van onze koloniale schuld door ‘liefdadigheid’. In All inclusive verdedigde een doorgedraaide curator het engagement van de werken in haar galerie ten opzichte van een groep vluchtelingen uit oorlogsgebieden – om vervolgens het publiek te verleiden tot het kopen van merchandise gebaseerd op menselijk leed.

In There will be light – waarvan de eerste reeks eind april in Den Haag te zien was en dat ook op SPRING gedurende het hele festival is bij te wonen – werpt Hetzel opnieuw een kritische blik op sociaal-maatschappelijke verhoudingen, maar meer dan in zijn eerdere voorstellingen zoekt hij nu ook naar alternatieven. In het nieuwe werk wordt in iedere voorstellingsreeks uit een groep van zeventig ‘aanvragers’ telkens één persoon gekozen die een jaar lang een basisinkomen van 1.250 euro per maand zal ontvangen. „Om überhaupt over een alternatieve wereld na te kunnen denken, heb je mentale ruimte nodig. Maar heel veel mensen zijn alleen bezig met overleven, omdat ze in zulke precaire economische omstandigheden leven. Daarom dachten we: wat als we voor een aantal personen die ruimte zouden kunnen maken? Toen ik met mijn zakelijk leider ging uitzoeken hoe we een deel van ons budget als basisinkomen zouden kunnen weggeven, liepen we tegen allemaal juridische en fiscale obstakels op: ons systeem maakt het veel makkelijker om geld te accumuleren dan om het weg te geven.”

In de gesprekken over geld, hoop en een menswaardig bestaan ontstaat er ruimte voor nieuwe perspectieven – en dat is voor mij precies de waarde van kunst en theater

Via allerlei kanalen lieten Hetzel en zijn team een open call uitgaan: iedereen kon zich aanmelden, volgens het systeem ‘wie het eerst komt, het eerst maalt’. „Ook gedurende de eerste zeven dagen van SPRING vinden er openbare gesprekken van twintig minuten plaats tussen de jury en de aanvragers. Aan de hand van een vragenlijst proberen de juryleden een beeld van een aanvrager te krijgen. Aan het eind van de dag kiezen ze één deelnemer uit die door mag naar de laatste dag, waarop de uiteindelijke winnaar wordt uitgekozen.”

Die jury bestaat uit dakloze mensen uit Utrecht. „Om een ander systeem te ontdekken moeten we de wereld op zijn kop zetten. Daarom laten we mensen die zelf in grote precariteit leven, beslissen wie het geld krijgt. Als je tegenover dakloze mensen moet betogen dat je een basisinkomen nodig hebt, wordt de urgentie pas echt tastbaar. In het begin van de reeks in Den Haag waren de daklozen in de gesprekken nog verlegen, maar ze groeiden steeds meer in hun rol, omdat er plotseling andere mensen naar hen luisteren, hun vragen beantwoorden en van hun besluit afhankelijk zijn, in plaats van dat er steeds door anderen over hun leven wordt beschikt.”

De opzet klinkt misschien als een spelshow, maar Hetzel heeft sensationalisme zo veel mogelijk vermeden. „Gedurende het proces hebben we alle showelementen eruit gehaald, tot alle focus op de ontmoeting tussen deelnemers, jury en publiek kwam te liggen. In de gesprekken over geld, hoop en een menswaardig bestaan ontstaat ruimte voor nieuwe perspectieven – en dat is voor mij precies de waarde van kunst en theater.”

Lees ook: Bij kunstenaar Julian Hetzel worden de toeschouwers medeplichtig