De anti-work movement: stoppen met werken omdat je er diep ongelukkig van wordt

Dertig jaar lang werkte Leoni Kajim (47) voor een werkgever, dertig jaar lang beleefde ze er geen plezier aan en dertig jaar lang liep ze op haar tandvlees. Nu is ze er „helemaal fucking klaar mee”, vertelt ze. „Elke dag holde ik naar mijn werk, na mijn werk holde ik naar huis om het avondeten klaar te maken en op tijd naar bed te gaan, alleen maar zodat ik de volgende dag wéér naar werk kon hollen. Het leven moet toch meer te bieden hebben dan dat?”

Dus nam ze begin vorig jaar ontslag als manager bij een bedrijf in de installatietechniek. Zonder een idee te hebben wat dan te doen. „Ik wist alleen dat ik nooit meer voor een baas wilde werken. Met een briefje naar je leidinggevende stappen of je alsjeblieft een dag vrij mocht; ik kon het gewoon niet meer opbrengen. Ik werd er letterlijk ziek van.”

Veertig uur per week werken voor een baas, niet iedereen houdt dat nog vol. 1,3 miljoen werkenden hebben last van burn-outklachten. En de werkstress begint al vroeg. Van alle jongeren tussen 15 en 25 jaar met een baan heeft 21 procent daar regelmatig last van, aldus statistiekbureau CBS. Mensen zoeken dan ook naar andere opties om hun (werkende) leven in te vullen. Zoals bijvoorbeeld de FIRE-aanhangers. FIRE staat voor financial independence and retire early, wat neerkomt op zo snel mogelijk zoveel mogelijk verdienen, investeren en bezuinigen zodat je zo vroeg mogelijk met pensioen kunt.

Maar leven naar de FIRE-methode is lang niet voor iedereen realistisch. In de eerste plaats heb je er een goed verdienende baan voor nodig om überhaupt genoeg geld bij elkaar te kunnen sparen. En voor wie al alle eindjes aan elkaar moet knopen om de huur te kunnen betalen en elke avond een maaltijd op tafel te zetten, is ‘consuminderen’ slechts een luxe.

Stoppen met werken ligt dus niet voor iedereen binnen handbereik. Maar heb je een andere keuze als je het gevoel hebt eraan onderdoor te gaan?

Ontslag per app

Leoni Kajim vond van niet, net als veel leden van de anti-work movement, een Amerikaanse beweging die groot is geworden op onlineforum Reddit. Zij willen niet stoppen met werken omdat ze zo snel mogelijk op een wit strand van hun vrijheid willen genieten (zoals sommige FIRE-aanhangers), maar omdat ze diep ongelukkig worden van hun werk. Omdat ze nooit opslag krijgen, hun baas de tandarts belt om te checken of ze wel echt een afspraak hadden, ze pas om acht uur ’s avonds thuiskomen en – ondanks de lange werkweek – alsnog worstelen om rond te komen.

Sinds de coronacrisis is de populariteit van de anti-work movement sterk toegenomen. Toen in 2013 de pagina r/antiwork werd opgericht op Reddit bestond de groep nog uit een bescheiden aantal linkse anarchisten die nooit meer een voet op de arbeidsmarkt wilden zetten; de originele slogan van het forum luidt Unemployment for all, not just the rich!. Maar inmiddels is de groep significant gegroeid. Vorig jaar kreeg de groep er 900.000 leden bij. Inmiddels staat de teller op 1,8 miljoen. Dagelijks worden 1.500 posts en 30.000 reacties op de pagina geplaatst.

Lees ook dit stuk over de ‘FIRE-beweging’: Zo ga je voor je dertigste met pensioen

Met het groeiende aantal leden is ook de doelgroep veranderd. Ook als je alleen je hart wil luchten over je rotbaan, kun je op het forum terecht. De posts variëren dan ook van mensen die vertellen over hun onmogelijke werkuren of slavendrijvende managers tot ironische memes over de arbeidsmarkt. Ook delen leden graag hoe ze hun ontslag hebben ingediend. Vooral quitting texts zijn populair: een leidinggevende stuurt een boos en belerend appje, waarna de werknemer per direct zijn baan opzegt, ook per app. Zo’n quitting text kan op het forum rekenen op duizenden steunbetuigingen en toejuichingen.

Het is geen toeval dat de anti-work movement sinds de coronacrisis is gegroeid, zegt hoogleraar arbeidsmarkt Ton Wilthagen. Niet alleen groeit de maatschappelijke onvrede in elke crisisperiode, ook kwamen veel mensen door corona thuis te zitten. Veel Amerikanen die hun baan verloren in de coronacrisis, kregen een hogere uitkering dan ze zouden hebben verdiend door wel te werken. „Dat zet je aan het denken”, aldus Wilthagen.

Gelukkiger zonder werk

De Amerikaanse arbeidsmarkt is op het eerste gezicht niet te vergelijken met de Nederlandse, zegt Wilthagen. In de Verenigde Staten zijn de arbeidsomstandigheden vele malen slechter dan in Nederland – langere werkdagen, minder vakantie, zomaar ontslagen kunnen worden. Bovendien zijn er veel meer laaggeschoolden in de VS.

Toch ziet Wilthagen ook in Nederland signalen dat mensen minder graag willen werken. Zo neemt het aantal parttimers onder 25- tot 35-jarigen toe, ontdekte het CBS. „Nederlanders hebben altijd al hun privétijd gekoesterd, waarin ze hobby’s en eigen projecten kunnen uitvoeren. Dit lijkt alleen maar sterker te worden.” Het is niet zo gek dat de onvrede over werk ook in Nederland toeneemt, zegt Wilthagen. „De autonomie in werk neemt af. Mensen zijn klaar met de managementcultuur, hun rooster waar ze zelf niks over te zeggen hebben en de baas die ze continu in de gaten houdt.” Daar komt bij dat werkgevers tegenwoordig flexcontract op flexcontract stapelen en loonsverhogingen achterblijven, ondanks de hoge inflatie en krappe arbeidsmarkt.

Ook Yorien Stroosnijder (29) was helemaal klaar met het werkende leven: de lange dagen op kantoor, samenwerken met collega’s en afhankelijk zijn van een baas. Ze probeerde de ene baan na de andere. Van marketingfuncties tot eventmanagement en horeca. Maar met bijna niet één baas had ze een klik en van geen enkele baan werd ze blij. „Wat ik ook probeerde, op een gegeven moment had ik er weer genoeg van en nam ik ontslag.”

Na jaren vergeefs zoeken naar de juiste match, gaf ze het op en begon haar eigen blog, genaamd ‘Meisje zonder werk’. „Ik merkte dat ik me niet per se beter voelde toen ik een baan had en veel geld verdiende”, vertelt Stroosnijder. „Sterker nog, meestal voelde ik me juist slechter.”

Werk vraagt dan ook steeds meer van ons, vindt Marguerite van den Berg, directeur van de master sociologie aan de Universiteit van Amsterdam en schrijver van het boek Werk is geen oplossing. „Sinds de jaren tachtig zijn we alleen maar meer gaan werken, in betaalde én onbetaalde uren. We verwachten nog steeds dat werk ons zekerheid geeft, maar die belofte wordt steeds minder vaak ingelost”, vertelde ze in een eerder interview in deze krant.

Werk weigeren

Maar wat is dan wel de oplossing? Je baan opzeggen en nooit meer iets doen? De meeste mensen kunnen zich dat niet permitteren. Daarom stelt Van den Berg voor in ieder geval vaker werk te weigeren. „Je baas of opdrachtgever steelt voortdurend energie en tijd van jou, het is dus zaak om te kijken hoe je dit terug kunt stelen”, zei ze in hetzelfde interview. Vaker pauzes nemen en vaker nee zeggen dus. Zelf brengt ze dit ook in de praktijk. Zo zei ze dit keer nee tegen een interview.

Geen werk is misschien niet de oplossing. Minder werken, of zinvoller werk is dat wél, zegt ook Bart Flos, ‘verandercoach’ en auteur van managementboeken als Het Anti-klaagboek en Het Anti-sleurboek. „Want met alleen provoceren (of klagen) kom je er niet.” De anti-work movement zou daarom weleens als een nachtkaars kunnen uitdoven, vreest Flos. Spijtig, want deze beweging kaart wel een belangrijk en actueel probleem aan, waar ook Nederland naar zou moeten luisteren. „Werk is alleen zinvol als het bijdraagt aan het welzijn en welbevinden van de werkende mens. Dat zouden we best eens vaker mogen toetsen.” Want ook in Nederlandse bedrijven wordt er bijvoorbeeld nog steeds chronisch overgewerkt. „De gemiddelde werknemer mist jaarlijks duizenden euro’s aan overwerkpremies. Dat is volstrekt idioot”, zegt Flos.

Lees ook: Een volle werkweek? Voor jongeren hoeft het niet. ‘Een 40-urige werkweek is superouderwets’

Ook Stroosnijder kwam erachter dat werken voldoening kan geven, als ze het maar op haar eigen manier doet. Minder werken, minder uitgeven en minder stress. Nu is ze freelancer en schrijft ze met veel plezier vacatureteksten. „Een vacature moet eerlijk en positief zijn, net zoals werk dat zou moeten zijn.”

Leoni Kajim is ook weer aan het werk; ze geeft alternatieve therapie als ‘bodyworker’ en ademcoach. Nooit meer wil ze zich te pletter werken en zeker niet voor een baas. En ook al heeft ze nog lang niet genoeg klanten om van te leven, ze weigert klanten bij wie ze geen positief gevoel krijgt. „Ik werk alleen nog voor mezelf, niet voor anderen”, zegt Kajim. „Het was echt heel eng om zomaar ontslag te nemen en op mijn spaargeld in te teren. Ik lig er wakker van. Toch is het niets vergeleken met de werkstress die ik had.”