De satellietbeelden van Maxar maken korte metten met Kremlin-claims

‘Niet waar, Rusland”, tweette The New York Times-journalist Malachy Browne, daags nadat het Kremlin over de lijken in de straten van het Oekraïense Boetsja had gezegd dat die er pas waren geplaatst na het vertrek van het Russische leger. Het bewijs dat het Visual Investigations-team van The New York Times had gevonden waren satellietbeelden van 9, 10 en 11 en 19 maart, toen de Russen de dienst uitmaakten in de voorstad van Kiev. Op die foto’s zijn de contouren van lijken te zien op straat die precies zo liggen als in de huiveringwekkende beelden begin april, gefilmd vanuit een auto na het vertrek van de Russen.

Een onomstotelijk bewijs voor wie hen ombracht was het niet, maar wel stond nu vast dat de burgers er al weken lagen.

Het Amerikaanse satellietbedrijf Maxar heeft met zijn drie WorldView-satellieten en een GeoEye-satelliet deze oorlog al enkele malen beeldbepalende satellietfoto’s opgeleverd, als ‘eye in de sky’ in gebieden waar journalisten geen toegang toe hebben. Dat begon al bij de beelden over de troepenopbouw aan de Russisch-Oekraïense grens, later kwamen daar haarscherpe beelden bij van het kilometerslange stilstaande militaire konvooi op weg naar Kiev. Er zijn foto’s van het platgebombardeerde Marioepol, van het verwoeste theater waarin mensen zich schuil hielden en waar het woord ‘kinderen’ gekalkt stond. Er zijn, dankzij onder meer Maxar, duidelijke sporen van recent aangelegde massagraven te zien bij de belegerde stad.

De pr-afdeling van de The New York Times laat weten dat de krant verder niet in gaat op de totstandkoming van de onthulling over Boetsja. Of Maxar de beelden pro-actief aanbood bij het Visual Investigations-team van de krant blijft daarmee onduidelijk, al liet Browne in een gesprek met Twitter-volgers doorschemeren dat ze zelf de beelden hadden opgevraagd, bij verschillende diensten. Die van Maxar waren het scherpst.

Schaduwen

Vrij snel daarna beweerde onder meer een pro-Poetin Telegram-kanaal dat Maxars foto van 19 maart dateerde van 1 april, dezelfde dag dat de lijken werden gefilmd vanuit de rijdende auto. Dit werd kort daarop weerlegd door de BBC, dat door het vergelijken van verschillende satellietbeelden van andere diensten concludeerde dat op Maxars foto de schaduwen overeenkomen met die van andere beelden van 19 maart. En zeker niet met die van 1 april. CNN meldde vorige week over dronebeelden van 12 en 13 maart te beschikken waarop Russische militairen te zien zijn in de straat waar de lijken al liggen.

De beelden die Maxar kan aanleveren zijn van een dusdanige resolutie dat op foto’s die de satelliet maakt objecten vanaf dertig centimeter groot te onderscheiden zijn van de omgeving. Ter vergelijking: beelden gemaakt door satellieten van de Europese ruimtevaartorganisatie ESA, zijn van veel lagere resolutie; daarop zijn objecten vanaf enkele tot tientallen meters te onderscheiden.

Een onomstotelijk bewijs voor wie hen ombracht waren de satellietbeelden niet, maar wel stond nu vast dat de burgers er al weken lagen

De WorldView satellieten en GeoEye van Maxar cirkelen, via de polen, om de aarde op een hoogte tussen 440 en 775 kilometer. „Ze vliegen twee keer per vierentwintig uur boven een bepaald gebied”, zegt Marco Langbroek van de Universiteit Leiden. „Op verzoek kan een bepaald gebied frequenter gefotografeerd worden, omdat de sensoren van de satelliet kunnen draaien. Dan kan het gebied vanuit een schuine hoek (maximaal 62 graden) gefotografeerd worden, ook wanneer de satelliet er niet recht boven vliegt.”

Maxar bedient honderden opdrachtgevers, van Tomtom tot de Amerikaanse overheid en tal van inlichtingendiensten van bondgenoten. En dus ook journalistieke organisaties. Een interview slaat een pr-medewerker af wegens drukte. In een verklaring laat het bedrijf weten dat het „uit eigen beweging” de satellietbeelden van het oorlogsgebied deelt om media en ngo’s te helpen in de „strijd tegen de verspreiding van desinformatie”.

Voor journalistieke organisaties heeft Maxar een News Bureau, om intensiever samen te werken. Directeur Stephen Wood zei pas in een interview met de Canadese zender CBC dat de rol van Maxar in de oorlogsverslaglegging „het summum” is van de mogelijkheden die de technologie te bieden heeft. Zijn satellieten maken „snapshots” van de wereld zoals die er op een bepaald moment uitziet, waardoor vergelijken tussen tijdstippen mogelijk wordt.

MH17

Een eerder voorbeeld van effectief gebruik van satellietbeelden tegen Russische claims stamt uit 2014. Onderzoekscollectief Bellingcat gebruikte Maxar, toen nog Digital Globe geheten, bij het onderzoek naar het neerhalen van de MH17. Na een crowdfunding-campagne werden satellietbeelden ingekocht van de fatale dag, 17 juli 2014. Zo kon Bellingcat een claim van Rusland over Oekraïense betrokkenheid weerleggen. Het satellietbeeld dat het Russische ministerie van Defensie had gedeeld, waaruit zou moeten blijken dat een Oekraïense Boek-installatie uitgerekend op die datum niet geparkeerd stond op de basis maar in een akker was opgesteld, bleek van een andere datum.

Lees ook Adembenemend detail op satellietbeeld van Oekraïne

Het gebruik van satellieten heeft steeds bredere toepassingen binnen oorlogen, naarmate er meer soorten satellieten beschikbaar zijn en de kwaliteit van de foto’s verbetert. WorldView en GeoEye van Maxar kijken in hetzelfde licht als het menselijk oog, „maar om gecamoufleerde zware voertuigen en apparatuur, zoals tanks die door bossen rijden, te signaleren, zijn satellieten die in ander licht waarnemen nodig”, zegt Mark van der Meijde van de Universiteit Twente. „Bijvoorbeeld in het voor het menselijk oog onzichtbare infraroodlicht. Dat soort satellieten onthult de aanwezigheid van de tanks, omdat het materiaal van zware voertuigen met een andere intensiteit infraroodlicht weerkaatst dan bomen.”

Maxar beschikt ook over satellieten die kunnen waarnemen in de nacht én dwars door wolken heen. Die zogenoemde radarsatellieten zenden radiogolven naar de grond en meten vervolgens met een sensor hoeveel golven de grond terugkaatst. Zo kunnen radarsatellieten prikkeldraad herkennen en zijn op radarbeelden van ESA luchtafweersystemen duidelijk te zien.