Kan Duitsland een embargo op Russische olie volhouden?

Na een kolenembargo nu een Europees olie-embargo? Duitsland hield dat lang tegen, want het land is bovengemiddeld afhankelijk van Russische energiebronnen: ruim een derde van de Duitse olie-import kwam vorig jaar uit Rusland, en zelfs meer dan de helft van alle gasimport. De Duitse regering stelde steeds dat Duitsland een energie-embargo niet lang zou kunnen volhouden en na korte tijd de importstop zou moeten opheffen. Een langere voorbereiding zou uiteindelijk meer slagkracht geven.

Met die voorbereidingen is tempo gemaakt. Inmiddels heeft Duitsland onder leiding van minister van Economie en Klimaat Robert Habeck (Groenen) de afhankelijkheid fors weten te reduceren: Russisch gas vormt nog maar een derde deel van alle gasimport. En in de twee maanden die zijn verstreken sinds de Russische inval in Oekraïne wist Duitsland de afhankelijkheid van Russische olie terug te brengen van 35 procent tot 12 procent.

Lees ook: In Duitsland wordt de roep om een compleet energie-embargo steeds luider

Nu Duitsland ‘om’ is, is een Europees olie-embargo nabij. Mogelijk wordt deze week ingestemd met een voorstel van de Europese Commissie voor een olie-embargo dat later dit jaar van kracht wordt, om lidstaten tijd te geven alternatieven te vinden. Vijf vragen over de Duitse stappen naar een toekomst zonder Russische energie.

1 Hoe kan de Duitse economie blijven draaien zonder Russische olie?

Een derde van de uit Rusland geïmporteerde olie kwam via zee en laat zich vrij eenvoudig vervangen, door het laten aflopen van contracten en het sluiten van contracten met andere leveranciers. Twee derde van de Russische olie kwam via de pijplijn Droesjba (‘Vriendschap’), waarvan een aanzienlijk deel naar raffinaderij Leuna ging in de deelstaat Saksen-Anhalt. Eigenaar Total zegt de olie op korte termijn elders vandaan te kunnen halen, via de haven van Gdansk.

De Russische olie die Duitsland verder nog via de Droesjba importeert – die 12 procent van alle olie-import – is bestemd voor een tweede olieraffinaderij in Oost-Duitsland.

2 Hoe staat de Duitse industrie tegenover een olie-embargo?

Tot nu toe wordt het handelen van minster Habeck welwillend gadegeslagen door de industrie. Was het Duitse bedrijfsleven voorheen beducht voor politieke bemoeienis, nu prijst dat het actieve optreden van de minister op het energiedossier. Habeck regelde onder meer alternatieven voor Russische energie in de Verenigde Staten, Noorwegen, Qatar en Polen. Én hij beloofde getroffen Duitse ondernemingen compensatie voor de stijgende energieprijzen. Die bijdragen moeten nog worden goedgekeurd door de Europese Commissie, maar Duitsland heeft alvast 5 miljard euro voor zo’n vierduizend bedrijven gereserveerd. Olie kan elders worden verkregen, zien ook de vertegenwoordigers van de industrie in Duitsland. De voorzitter van de Duitse Kamer van Koophandel, Martin Wansleben, sprak zich vorige week weliswaar tegen een olie- als een gasembargo uit, maar zei ook dat een olie-embargo niet zo „catastrofaal” zou zijn als een gas-embargo. De chemische-, staal- en farmaceutische industrie in Duitsland is extreem afhankelijk van gas.

3Hoe zit het met die ene olieraffinaderij in Oost-Duitsland?

Grote zorgen over een olie-embargo zijn er zeker in -Schwedt, aan de rivier de Oder in de deelstaat Brandenburg. Daar staat de raffinaderij PCK (1.200 werknemers) die uitsluitend draait op Russische aardolie die via pijplijn Droesjba wordt geleverd. Theoretisch zou de raffinaderij ook kunnen worden voorzien via de havens in het Poolse Gdansk of het Duitse Rostock (die daartoe zou moeten worden uitgediept). Vanuit beide havens lopen al pijpleidingen naar Schwedt. Maar daar zal vanwege de beperkte havencapaciteit minder olie doorheen kunnen dan nu door de Droesjba vloeit.

Polen, ook een afnemer van PCK, zei vorige week PCK via Gdansk te willen helpen, maar niet zolang het Russische staatsbedrijf Rosneft meerderheidsaandeelhouder is. Onteigenen zou, dankzij een nieuwe Duitse wet, een oplossing kunnen bieden, maar dat is een ingewikkeld proces.

Lees ook: Duits ongemak over ‘naïeve’ gasdeals Rusland

Shell is ook aandeelhouder van PCK en heeft toegezegd olie in te kopen waarmee de raffinaderij op 50 tot 60 procent van haar capaciteit zou kunnen blijven draaien.

4 Wat gaan Duitsers merken van een olie-embargo?

Volgens Habeck komt de Duitse economie als geheel door een olie-embargo niet in gevaar. Maar in Oost-Duitsland zal het „hobbelig” worden. PCK bedient 90 procent van de deelstaten Berlijn, Brandenburg en Mecklenburg-Vorpommern met benzine, stookolie en diesel. Dat wil zeggen dat negen van de tien auto’s in Berlijn op Russische brandstof rijden. Daarbij levert PCK luchthaven Berlijn-Brandenburg kerosine.

Hoe Duitsland los wil komen van Russische energie

Deze podcast luister je ook in onze app

Duitsland heeft olie op voorraad, waarmee Oost-Duitsland voorlopig kan worden geholpen. En voor brandstof gelden tijdelijke belastingverlagingen. Maar tekorten en verdere prijsstijgingen van brandstof en stookolie zijn goed denkbaar volgens Habeck als PCK minder olie krijgt.

Een ander gevaar is dat Rusland ‘wraak’ neemt door de gaskraan dicht te draaien. Of zijn olie gewoon elders afzet tegen torenhoge prijzen en niet door het olie-embargo wordt geraakt. Dan zou Duitsland „in een zure citroen bijten”, aldus Habeck.

5 Hoe gaat het intussen verder met het afbouwen van de import van Russisch gas?

In plaats van Russisch gas importeerde Duitsland de afgelopen maanden meer aardgas uit Nederland en Noorwegen. Daarnaast zet Duitsland in op vloeibaar aardgas (LNG), waar het eerder tegen was, omdat het milieu-onvriendelijker werd geacht dan Russisch aardgas.

Duitsland investeert met spoed in vier drijvende LNG-terminals, maar zolang die niet gereed zijn doet het een beroep op onder meer die in Nederland. Dit jaar moet 1 miljard kubieke meter LNG via Nederland naar Duitsland komen. In maart ondernam Habeck een reis naar Qatar, een van de grootste LNG-exporteurs.

Het ministerie van Economie hoopt in de zomer van 2024 nog maar 10 procent van alle gasimport uit Rusland te halen. Als het niet wordt ingehaald door een gasembargo.