Amerikaans recht op abortus blijkt toch niet onaantastbaar

Met één scoop van Politico kreeg Amerika maandagavond twee monumentale verrassingen voorgeschoteld. De nieuwssite wist te melden dat het Hooggerechtshof zich opmaakt om het nationale recht op abortus af te schaffen. En ze deed dat op grond van een uitgelekt concept van de uitspraak van het hof – een instituut waar zelden of nooit een lek is. Een woordvoerder van het hof bevestigde dinsdag dat het stuk authentiek is, maar dat de uiteindelijke uitspraak niet noodzakelijkerwijs hetzelfde hoeft te zijn als het concept.

In de uitspraak staat dat een eerdere uitspraak van het hof, waarbij abortus werd gelegaliseerd, „een flagrante misser” is. In 1973 oordeelde het hof in de zaak Roe v. Wade dat het recht op abortus voortvloeit uit het veertiende amendement op de Amerikaanse grondwet, waarin de persoonlijke rechten van de burger zijn beschermd. Daarmee werd het staten verboden om een inbreuk te maken op het recht een medische behandeling als abortus te ondergaan. Zo werd de uitspraak in Roe v. Wade ‘de wet van het land’ en de maatstaf voor de abortuspraktijk in de VS. Ook toen later de balans in het hof overhelde naar conservatieve zijde, hield een meerderheid van de rechters de uitspraak altijd overeind, uit respect voor het precedent.

Samuel Alito, een van de conservatiefste rechters van hof en degene die het uitgelekte concept heeft geschreven, maakt daarin gehakt van Roe v. Wade. „De redenering was uitzonderlijk zwak en het besluit heeft schadelijke effecten gehad”, schrijft hij. En: „De grondwet maakt geen melding van abortus en het recht daarop is zelfs niet impliciet vastgelegd in zijn bepalingen.”

Vijf van de negen rechters zouden vóór deze uitspraak zijn, drie tegen. Van opperrechter John Roberts is niet duidelijk hoe hij zal stemmen. De definitieve uitspraak wordt voor het zomerreces verwacht. Politico schreef maandag: „Rechters hebben hun stem soms veranderd in de loop van discussies over versies van de uitspraak.” Dat gebeurde bijvoorbeeld in 2012, toen een meerderheid van het hof alsnog besloot dat de federale ziektekostenregeling Obamacare rechtmatig was, terwijl een meerderheid eerder tégen was geweest.

Lees ook: Conservatieve rechters VS stevenen af op afschaffing recht op abortus

Protesten

Het vooruitzicht dat de bescherming van het recht van vrouwen op abortus zal worden opgeheven, leidde onmiddellijk tot protesten. Bij het gebouw van het Hooggerechtshof in Washington troffen diezelfde avond nog voor- en tegenstanders van het recht op abortus elkaar. Even verderop, in het Capitool en in het Witte Huis, reageerden politici op het nieuws. President Biden noemde het recht van vrouwen om voor abortus te kiezen „fundamenteel” en de concept-uitspraak „radicaal”. Vicepresident Harris verklaarde dat de tegenstanders van abortus „vrouwen willen straffen en hun het recht willen ontnemen om zelf beslissingen te nemen over hun lichaam”.

Aan de andere kant van het politieke spectrum waren Republikeinen enthousiast over het afschaffen van de federale bescherming van het recht op abortus. Het conservatieve boegbeeld Josh Hawley, senator van Missouri (één abortuskliniek in de hele staat), noemde de uitspraak „een van de beste in de geschiedenis van het Supreme Court”: „Dit zal miljoenen levens redden.”

Maar de meeste aandacht van de Republikeinen ging in de eerste reacties uit naar het uitlekken van dit concept. Zij zijn ervan overtuigd dat een progressieve rechter of medewerker het stuk aan Politico heeft toegespeeld, in een poging de publieke opinie te mobiliseren om de rechters onder druk te zetten. Opperrechter Roberts heeft een onderzoek gelast naar het lek, dat hij „een schokkende vertrouwensbreuk” noemde.

De Democraten hameren minder hard op het lek. Terwijl toch ook een andere theorie denkbaar is: dat een enthousiaste rechter het stuk heeft gelekt om een fait accompli te stellen en het zijn mede-conservatieve collega’s lastiger te maken om in de onderlinge discussies terug te schrikken voor deze uitspraak.

Geen duurzame oplossing

Het nieuws komt juist in de tijd dat de verkiezingen voor het Huis en een deel van de Senaat een eerste ronde ingaan. In tien staten worden deze maand voorverkiezingen gehouden. Abortus is een brandend verkiezingsthema, voor links en voor rechts.

In feite voltrekt zich nu als vanzelf wat rechter Alito in de uitspraak schrijft: dat de kwestie moet worden overgelaten aan „het volk en zijn gekozen vertegenwoordigers”. Hij merkt terecht op dat Roe v. Wade „bepaald niet heeft geresulteerd in een eind aan de verdeeldheid” over de abortuskwestie. „Integendeel, Roe heeft een nationale kwestie ‘doen ontbranden’, waarover men bitter verdeeld is gebleven in de afgelopen halve eeuw.” In het decennium na de legalisatie van abortus hebben tegenstanders 110 keer brand gesticht in een kliniek. Abortusartsen zijn aangevallen, verwond of doodgeschoten door fanatici.

„Dat dit Hof niet in staat is geweest het debat over deze kwestie te beëindigen, zou niemand mogen verbazen”, aldus de concept-uitspraak. „Dit Hof kan geen duurzame oplossing van een bijtende landelijke controverse bewerkstelligen door simpelweg een regeling te dicteren en tegen mensen te zeggen dat ze het ermee moeten doen.”

Dit Hof kan geen duurzame oplossing van een bijtende landelijke controverse bewerkstelligen door simpelweg een regeling te dicteren en tegen mensen te zeggen dat ze het ermee moeten doen

Samuel Alito hoge rechter in concept-uitspraak

President Biden beloofde dinsdag dat zijn regering „klaar zal staan op het moment dat de echte uitspraak komt”. Mocht die dezelfde strekking hebben als deze eerste versie dan „is het aan de gekozen volksvertegenwoordigers op elk niveau van de overheid om het keuzerecht van vrouwen te beschermen”. Biden beloofde dat hij abortuswetgeving zal laten opstellen als zijn partijgenoten een meerderheid in het Huis behouden.

Mocht abortus een doorslaggevend thema bij de verkiezingen van november worden, dan kan dat in het voordeel van de Democraten uitpakken. Peilingbureau Gallup onderzoekt al decennia de opvattingen van de Amerikanen. Een stevige meerderheid van rond de 60 procent is sinds de jaren negentig consequent voor het overeind houden van de uitspraak Roe v. Wade. Veel kleiner is het verschil als mensen wordt gevraagd naar hun persoonlijke opvattingen over abortus. Dan is de verhouding ineens zo’n 50-50, als het gaat om ‘pro life’ of ‘pro choice’.

Extreem behoudend

Voorlopig zou deze uitspraak van het hof betekenen dat elk van de Amerikaanse staten het recht op abortus zelf mag regelen. In de afgelopen jaren hebben tal van staten, aangemoedigd door het conservatieve elan van het tijdperk-Trump, extreem behoudende abortuswetten opgesteld. Mississippi wil, volgens de wet die het Hooggerechtshof nu beoordeelt, elke abortus na vijftien weken na de conceptie verbieden. Sommige staten gaan nog verder in de beperking van het keuzerecht. Het zal betekenen dat vrouwen die een veilige abortusbehandeling willen soms dagen moeten reizen, afhankelijk van hun woonplaats en de dichtstbijzijnde legale kliniek.

Lees ook: Abortus is grote test voor conservatief Hooggerechtshof VS

Door een samenloop van zorgvuldige voorbereiding, politiek armpjedrukken en toeval kon president Trump in zijn ambtstermijn liefst drie rechters aan het Hooggerechtshof benoemen. Een meerderheid van Republikeinse senatoren ontzegde zijn voorganger Obama de mogelijkheid om in zijn laatste jaar een opvolger voor de conservatieve hoge rechter Antonin Scalia aan te stellen. De redenering van de Republikeinen was: we zijn nu zo dicht bij de verkiezingen dat we willen dat de bevolking zich mede kan uitspreken over de ‘kleur’ van de rechter. Zo viel Trump zijn eerste Supreme Court kandidaat toe.

Het begin van het einde van het recht op abortus

Deze podcast luister je ook in onze app

In 2018 kondigde rechter Anthony Kennedy zijn pensioen aan en kon Trump een tweede nieuwe rechter benoemen. Anderhalve maand voor de verkiezingen van 2020 stierf de progressieve icoon Ruth Bader Ginsburg en ontstond een nieuwe vacature aan het hof. De Republikeinen drukten de laatste benoeming van Trump door. Zo is de balans van de rechtbank nu 6-3 in het nadeel van de progressieven en werd de weg geplaveid voor deze conservatieve triomf.

Democraten zullen zich dezer dagen op het achterhoofd krabben over de vraag waarom ze nooit een serieuze poging hebben ondernomen om het recht op abortus wettelijk te verankeren. In de afgelopen vijftig jaar beschikten ze geregeld over voldoende grote meerderheden in het Congres gehad om dit te proberen. Maar ook president Obama koos toen het zo uitkwam liever voor zijn wet op de zorgverzekering dan voor legalisering van abortus. In ruil voor de steun van Republikeinen voor zijn Obamacare-wet committeerde hij zich aan Republikeinse wetgeving die overheidsfinanciering van abortusklinieken verbiedt. Het recht op abortus, meenden Democraten, was afdoende beschermd in de uitspraak Roe v. Wade, als ‘wet van het land’. Dat is, na vijftig jaar goed gereguleerde abortus, een dure misrekening gebleken.