Waarom mensen stoppen met nieuws: ‘Als de pleuris uitbreekt, hoor ik het wel’

Het eist een mentale tol, het volgen van al die wereldproblematiek. Bijna twee jaar lang domineerde corona de nieuwscyclus, om daarna – zonder tempoverlies – het stokje door te geven aan de oorlog in Oekraïne. Liveblogs melden raketinslagen, push-notificaties spreken van nucleaire dreiging. Op de achtergrond smeulen die andere crises door: klimaat, stikstof, woningnood. Er zijn geen adempauzes.

„Twintig procent van de Nederlanders volgt weinig tot geen nieuws”, zegt Kiki de Bruin, die haar promotieonderzoek aan de Universiteit van Amsterdam schrijft over ‘nieuwsmijders’; de redenen en effecten. „In tijden van crisis, zoals nu, neemt nieuwsmijden toe.” Uit haar onderzoek, blijkt dat 53,9 procent van Nederland aan het begin van de coronacrisis een pauze nam van coronanieuws. Anderen schakelden helemaal uit – de hoeveelheid ‘nieuwsmijders’ groeide van 19,3 naar 23,2 procent.

In het laatste decennium was er veel aandacht voor nieuwsmijders, maar over de gevolgen is weinig bekend. Wie zijn nieuwsmijders, en wat is het effect op mens en maatschappij?

Om te beginnen: mensen veranderen hun nieuwsgebruik niet snel. Volgens een onderzoek aan de Rijksuniversiteit Groningen verandert nieuwsgebruik voornamelijk wanneer een gebeurtenis – privé of maatschappelijk – inbreuk maakt op het persoonlijk leven. De reden? Nieuwsgebruik is grotendeels routineus: de krant met de koffie, de NOS-app in de trein. Een persoonlijke of maatschappelijke crisis breekt die routine open, waardoor de nieuwsgebruiker diens gebruik herevalueert. Dit kan leiden tot stoppen met nieuws.

De voornaamste reden is dat nieuws een negatief effect op mentaal welzijn heeft. Het Amerikaanse media-axioma ‘if it bleeds it leads’ is overdreven , maar het is waar dat de grootste nieuwsverhalen – voor lezer én journalist – gaan over dingen die misgaan. Dat heeft een effect op humeur, en kan op lange termijn zelfs neerslachtigheid en depressie veroorzaken.

Een news overload ligt ook op de loer. Tijdens de coronacrisis meldde het WHO een ‘infodemic’: een stortvloed aan coronanieuws, nep en echt, die lezers wantrouwig, angstig en neerslachtig kon maken. Volgens een ander onderzoek aan de Universiteit van Amsterdam veroorzaakt nieuws ook een gevoel van machteloosheid; de lezer weet dat er een wereldwijd probleem is, maar heeft geen manier dat op te lossen. Op lange termijn kan dat tot neerslachtigheid en angst leiden.

Wantrouwen jegens de media is ook een motivatie, volgens Amerikaans onderzoek. Een onderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen bevestigt dat. Een kleine groep nieuwsmijders was tijdens de coronacrisis kritisch over betrouwbaarheid en competentie van nieuws. Over het algemeen is vertrouwen in nieuws echter hoog, Nederland scoort vierde op de wereldranglijst: 59 procent van de bevolking vertrouwt het nieuws, volgens het Reuters Digital Newsreport.

Nieuwsloos en zorgeloos

Stoppen met nieuws is een goede zaak, als je het aan motivational speakers en zelfhulpgoeroes vraagt. James Altucher, hedgefundmanager en schrijver van meer dan twintig boeken met Tony Robbins-achtige titels als: The Power of ASK en How To Be The Luckiest Person Alive! (uitroepteken hoort bij de titel), schetst zijn no-news filosofie op zijn website: nieuws maakt je angstig en depressief en het leert je niks over jezelf of de wereld.

Het boek Het nieuwsdieet. Omgaan met de overload aan informatie van de Zwitserse zakenman Rolf Dobelli, werd tijdens de coronacrisis de bijbel van het nieuwsmijden. Dobelli beweert dat nieuws risico’s overschat: terrorisme is voor de lezer een kleiner probleem dan de stress die lezen erover veroorzaakt. Nieuws is als suiker, schrijft hij, verslavend en verwoestend. Je voelt je machteloos, het voegt weinig toe aan je persoonlijke leven en het verergert stress. Je kan beter boeken, langere artikelen en academische onderzoeken lezen.

Lees ook: Dit artikel over Rolf Dobelli en zijn nieuwsdieet

Volgens Kiki de Bruin hebben ze deels gelijk. „Je kan inderdaad vrolijker worden van nieuwsmijden”, zegt ze. „We zien dat neerslachtigheid afneemt als mensen doseren of stoppen met nieuws.” Volgens De Bruin komt dat voornamelijk omdat overdadige info en negatieve berichten worden uitgebannen. „Mensen die nieuws gingen mijden tijdens de coronacrisis, hadden een kleine groei in welzijn. Nieuwsvolgers hadden last van een relatief sterkere daling in welzijn.”

Gevaar voor de democratie

Dus: onwetendheid is een zegen? The eternal sunshine of a spotless mind, dichtte Alexander Pope. De wetenschap lijkt hem zo’n vierhonderd jaar later gelijk te geven. Maar een maatschappij vol spotless minds heeft nadelen. Voor een democratie is het essentieel dat ‘het volk’ weet wat de overheid uitspookt.

De Bruin: „Er bestaat een angst in de wetenschap dat er een kenniskloof ontstaat tussen mensen die wel en mensen die geen nieuws consumeren.” Bij grote spreiding is dat geen groot probleem. „Het wordt problematisch als één groep het gaat doen. Dan krijg je verschillen in maatschappelijke en democratische keuzes. Die kunnen leiden tot meer ongelijkheid.”

Uit onderzoek blijkt dat jongeren, vrouwen en politiek links georiënteerde mensen iets eerder nieuws mijden, maar het verschil is klein, zegt De Bruin.

Een andere angst is dat nieuwsmijders vatbaarder worden voor nepnieuws. Ze hebben immers geen referentiekader. „Dat geldt alleen mensen die mainstream media niet vertrouwen. Mensen die nieuws mijden voor hun mentale welzijn, zijn juíst bewust bezig met nieuws”, zegt De Bruin. „Zij krijgen de grote lijnen wel mee, omdat ze één keer per week iets lezen; of ze horen het van vrienden.”

Op dit moment lijkt nieuwsmijden grotendeels onschuldig. De vraag is hoe lang dat zo blijft. Hoe meer nieuwsmijders, hoe groter de kans op een kloof. De oorlog zal ook een effect hebben. We zitten nu nog aan het begin, waarin mensen volgens De Bruin „zo veel mogelijk willen weten en het nieuwsgebruik meestal toeneemt”. Maar een toename van nieuwsmijders lijkt onvermijdelijk.

Daarnaast wordt nieuws steeds alomtegenwoordiger. De Bruin: „We weten dat overladen worden met informatie een grote reden is voor nieuws mijden. Overal waar je komt, dringt nieuws zich op. Vooral in crisistijden is dat belastend en leidt het tot meer nieuws mijden. En normale tijden? Ik weet niet eens meer wat dat zijn.”

Correctie (2 mei 2022): In een eerdere versie van dit stuk werd Rolf Dobelli Zweeds genoemd. Dat klopt niet en is aangepast naar Zwitsers.