Waarom zien we chimpansees zo vaak bananen eten?

Chimpansees worden heel vaak afgebeeld met een banaan. Waarom? Vanzelfsprekend is die associatie niet. De bananenplant is afkomstig uit Nieuw-Guinea waar geen apen leven. En in Afrika, waar al miljoenen jaren chimpansees leven, verscheen de eerste banaan pas een paar duizend jaar geleden, als handelswaar of meegenomen door Aziatische migranten. Toch wordt al heel vroeg de chimpanseeliefde voor de banaan opgemerkt. Zo beschreef al in 1839, legerluitenant Henry K. Sayers voor de Zoological Society of London de grote woede van Bamboo, een jonge gevangen chimpansee, in Siera Leone toen hem een banaan ontzegd werd, en zijn intense vreugde toen die hem tóch kreeg. Niettemin is de banaan als apenvoeding zo onnatuurlijk dat een Engelse dierentuin ze ooit helemaal van het apenmenu afvoerde, want veel te zoet. Volgens hun oppassers werden de apen direct rustiger, en ook hun vacht zou weer mooi en glanzend zijn geworden.

Vanzelfsprekend is de bananenliefde dus zeker niet, zegt primatoloog Karline Janmaat, hoogleraar in Leiden. Want „chimpansees gaan van nature niet snel nieuw voedsel eten, omdat veel voedsel in het regenwoud giftig is”. In de chimpanseekolonies in Ivoorkust, die Janmaat het beste kent, is zelfs nog nooit een chimpansee gezien die een banaan at, terwijl ze daar wel 150 andere fruitsoorten eten. Janmaat: „Op andere plekken in Afrika eten chimpansees wel bananen, maar ze stelen die van plantages die aan de nationale parken grenzen. Omdat deze plantages er al generaties lang zijn, hebben de dieren dit nieuwe voedsel leren eten. Bij sommige populaties vertrekken de chimpansees al midden in de nacht om het voedsel te gaan stelen.”

Janmaat vermoedt dat het stereotype beeld van de chimp met banaan is ontstaan in gevangenschap, voor medisch onderzoek en in de dierentuin. „Chimpansees hebben een sterke voorkeur voor zoet eten, zoals rijp fruit. Met hun grote lichaam en hersenen hebben ze veel energie nodig. Bananen bevatten meer suikers dan de meeste andere veel voorkomende fruitsoorten in Europa. Ook in Artis hebben de chimpansees sterke voorkeur voor banaan. Zo’n voorkeur is wel cultureel bepaald. In Edinburgh zijn de chimpansees bijvoorbeeld gek op brood.”

Banaan aan het plafond

Kevin Hunt, primatoloog aan de Universiteit van Indiana, en schrijver van het boek Chimpanzee: Lessons from our Sister Species, ziet in de beeldvorming twee belangrijke bronnen voor de bananenstereotype. Al honderd jaar geleden waren er intelligentietesten met chimpansees, die snel alom bekend werden en de beloning voor de chimps was toen vrijwel altijd een banaan. Zoals het experiment waarbij een banaan aan het plafond hing, en de chimpansees maar moesten zien hoe zij die lekkernij moesten bemachtigen (ze gingen kisten stapelen). Hunt: „Die associatie met bananen werd daarna versterkt door wereldberoemde onderzoeker Jane Goodall die in de jaren zestig in Gombe bananen aan de chimps gaf, als bijvoeding. Er gaat in Gombe zelfs een verhaal dat een chimpansee ooit vijftig bananen achter elkaar at.”

Maar volgens psycholoog en apenkenner Mariska Kret, van de Universiteit Leiden, wíllen mensen ook dat chimpansees bananen eten. „Voor ons is de banaan echt doorsnee-fruit. Dat chimps ook graag ‘even een banaantje oppeuzelen’, schept herkenning, zeker als zij het ook net als wij uit de hand eten. Overigens, de chimpansees die ík ken, stoppen de banaan met schil en al in hun mond en spugen dan de schil uit. Dat zie je dan weer nooit op die plaatjes.”