Politiek voor kinderen: een dictatuur is als een dictee

‘Een dictatuur is als een dictee: Een meneer zegt wat er gedaan moet worden en de anderen doen het. Gewoon, daarom.’ In 1977, twee jaar na de dood van Franco, werd in Spanje het informatieve kinderboek Dit is een dictatuur voor het eerst uitgegeven. Naar aanleiding van de oorlog in de Oekraïne is er een Nederlandse vertaling verschenen.

Dit kinderboek, dat ooit onderdeel uitmaakte van een reeks van vier maatschappelijk geëngageerde non-fictieboeken, heeft een duidelijk doel voor ogen: toekomstige generaties uitleggen wat een dictatuur betekent voor een land en zijn volk. ‘In alle dictaturen is het verboden om na te denken. Je mag alleen denken wat de dictator wil dat je denkt.’

De hele dag dicteren

De bevlogen jarenzeventigtoon van de tekst doet hier en daar wel een tikje belerend aan. Maar die kleur en urgentie om de boodschap koste wat kost voor het voetlicht te brengen draagt bij aan de waarde van dit jeugdboek. De tekst is overigens glashelder en bescheiden in zijn omvang. En niet onbelangrijk: eerder speels dan huiveringwekkend. ‘Hij is de hele dag aan het dicteren. Hij dicteert wetten. Hij dicteert prijzen en hij dicteert ook straffen.’ Dat is een fraaie uitleg. Wie politiek moeilijk vindt om te bespreken met kinderen en zich er doorgaans van afmaakt met een aflevering van het Jeugdjournaal, waarna ze maandenlang nachtmerriënd aan het bed staan, kan nu gewoon toe met dit prentenboek. Dat ook de op schitterende wijze de pijnlijk herkenbare knullige kant bespreekt van een dictator: ‘Hij houdt ervan om dingen officieel te openen: huizen, kanalen en bruggen. (Want een dictator houdt altijd van grote dingen, heel grote dingen: DE GROOTSTE.)’ Dat dit prentenboek bijna 45 jaar na verschijnen nog steeds actueel is en nog steeds hetzelfde doel nastreeft, is wellicht nog veelzeggender dan de tekst.

Gezichtsuitdrukkingen

Zes jaar geleden werd het Dit is een dictatuur voorzien van nieuwe illustraties door Mikel Casal, die veel cartoons tekent voor internationale kranten. Net als de tekst zoeken de illustraties hun kracht niet in het choqueren. Casal, die zelf tien jaar was toen Franco stierf, legt in interviews uit dat hij nooit een serieuze en harde stijl voor de illustraties heeft overwogen, ondanks de ernst en hardheid van het onderwerp. Hij wilde de bijna theatrale, tragikomische esthetiek van elke dictatuur, vol belachelijke leugens, benadrukken. Dat heeft hij gedaan in cartooneske grafische collages waarbij hij gebruikmaakt van stempeltechnieken. Met houterige bewegingen van de figuren benadrukt hij de onbuigzaamheid. En door de gezichtsuitdrukking soms gedeeltelijk (alleen de mond) en soms geheel weg te laten toont hij de anonimiteit en willekeur in een dictatuur.

En dan zijn er nog die prachtige details van medailles en militaire onderscheidingen. De schutbladen tonen bovendien een interessante ‘eregalerij’ van dictators, waarbij de beslissing is genomen om de meest emblematische te tonen uit één tijdsgewricht. Gezocht is naar een evenwichtige vertegenwoordiging van landen en continenten waarbij er niet gekeken werd naar de ideologie en zowel rechtse als linkse dictators zijn opgenomen. In 2016 won de heruitgave van Dit is een dictatuur de Bologna Ragazzi prijs in de categorie non-fictie.

Wie hoopte dat we in een betere wereld leven dan veertig jaar geleden, komt bedrogen uit. Ten tijde van de eerste publicatie van Dit is een dictatuur waren er veertig dictaturen, waar we er nu vijftig tellen. ‘En het ergste is dat dictaturen bijna altijd, jaren en jaren duren.’