Geen papier meer, is dat beter voor het milieu?

Stel, we lezen geen boeken en kranten meer op papier. Enerzijds scheelt dat een hoop gesleep met omgehakte bomen naar papierfabrieken. Dat is gunstig voor zowel bosbouw als energiegebruik. Recycling van papier klinkt duurzaam, maar vergt eveneens een hoop energie en dus extra broeikasgas. Tel erbij op: de chemische industrie van inkt, en de colonnes vrachtwagens vol papier die dagelijks invoegen op drukke wegen.

Anderzijds zijn smartphones, laptops, tablets en e-readers niet vanzelf een schoon alternatief voor vervuilend drukwerk. Papier en inkt bevatten veel minder grondstoffen en zijn veel eenvoudiger en energiezuiniger te produceren dan consumentenelektronica.

De vraag mag dus zijn: hoeveel duurzamer leeft een gemiddeld huishouden dat papier afzweert en vooral digitaal leest?

Milieu Centraal heeft het laten berekenen. De bevindingen zijn verschenen op Earthday 2022 (22 april), als onderdeel van een studie naar de klimaatimpact van zo ongeveer alles wat consumenten in huis halen – bedden, bankstellen, lampen, apparaten, tot en met drukwerk in alle soorten en maten.

De vraag naar het ‘papierloze huis’ valt simpel te stellen, maar een eenvoudig antwoord is niet te geven. Het luidt: ‘Dat hangt ervan af …’.

Een paar cijfers helpen wel om een afweging te kunnen maken tussen lezen op papier en e-reading. Het onderzoek van Milieu Centraal laat zien dat Nederlanders gemiddeld twee à drie boeken per jaar kopen en er acht à negen lezen. De ecologische ‘voetafdruk’ van een boek op papier bestaat voor 50 procent uit grondstoffen en 50 procent uit drukken, binden en verkopen.

Waar ligt het kantelpunt? Bij hoeveel boeken ontstaat milieuwinst door ze te lezen op een e-reader? Dat is: bij ongeveer dertig e-books. Oftewel, na een jaar of vier bij een gemiddelde boekenlezer.

Dubbel zo snel gaat dit uiteraard bij twee gebruikers van het apparaat. Maar zo’n gunstig effect geldt evenzogoed voor het delen en lenen van gedrukte boeken. Milieu Centraal noemt hierbij expliciet de levensduur van een bibliotheekboek, dat gemiddeld 2,5 keer per jaar wordt uitgeleend en acht jaar meegaat. Wie dit wil afzetten tegen het milieu-effect van een e-reader raakt al snel in lastige vergelijkingen verstrikt. Een conclusie mag wel zijn dat volgestouwde kasten met slechts één keer gelezen boeken het al gauw moet afleggen tegen een digitale bibliotheek.

En gedrukte kranten, waarvan het papier als regel een uiterst korte levenscyclus heeft? Niemand hoeft profeet te zijn om te beweren dat drukpersen inmiddels verwikkeld zijn in een niet meer te winnen strijd met online nieuwsbronnen. De krimp van gedrukte kranten ligt landelijk inmiddels ruim boven de 5 procent per jaar.

Bij NRC kromp de doordeweekse ‘papieren’ oplage sinds 2018 met 25 procent. Het aantal ‘digitale’ abonnees, meestal in combinatie met de weekendeditie op papier, steeg in dezelfde periode met 62 procent. In totaal is het NRC-abonneebestand in vier jaar tijd met 11 procent gestegen, naar ruim 300.000.

Het zal wennen zijn, met name voor traditionele NRC-lezers: met ingang van maandag 25 april verschijnt hun krant op papier alléén nog in de ochtend. De avondkrant, van oorsprong dé editie die in de tweede helft van de middag op de deurmat viel, houdt op te bestaan. Oorzaak: een te lage oplage op weekdagen, en daardoor te duur om hiervoor een landelijk netwerk voor bezorging in stand te houden.

Een papieren NRC die enkel in de ochtend verschijnt, draagt bij aan kostenbeheersing voor uitgever Mediahuis. De milieuwinst daarentegen lijkt niet direct omhoog te schieten, zo valt uit de studie van Milieu Centraal af te leiden. Een jaarabonnement op een gedrukte krant veroorzaakt de uitstoot van circa 40 kilo broeikasgas, op een totaal van 20.000 kilo per gemiddeld huishouden. Dat is: 0,25 procent.

Het valt in het niet bij alles wat nodig is om de informatiedragers van deze tijd – smartphones, laptops en tablets – te produceren. Een vergelijking met lezen op papier laat zich hier overigens niet of nauwelijks in harde cijfers uitdrukken. Méér zegt de algemene regel dat het loont, in het beheersen van zowel kosten als milieuschade, om informatie-hardware vooral refurbished en/of tweedehands te kopen en daar zo lang mogelijk mee te doen. Wat overigens geldt voor alle spullen die een woonhuis vullen.