De MQ-9 Reaper-drones ontlenen hun reputatie aan de aanvallen die Amerikanen ermee uitvoerden op tegenstanders in onder meer Afghanistan en Irak. Zo geducht en effectief zijn de Reapers, dat de Oekraïense president Zelensky de VS zou hebben gevraagd om deze onbemande vliegtoestellen.
Nederland is al druk bezig met de aanschaf van vier Reapers, alleen voor verkenning. „De Nederlandse Reapers zijn niet bewapend”, meldt het ministerie van Defensie op zijn website en voegt eraan toe: „ Mocht de regering dit willen, dan is het eenvoudig te realiseren.” De Hellfire-raketten, nu al onderdeel van de Apache-helikopters, kunnen zo onder de drone gehangen worden.
De Tweede Kamer lijkt daarvoor nu ook politiek de weg vrij te maken, na jaren van discussie tussen voor- en tegenstanders. Donderdag stemt de Tweede Kamer over een motie van Peter Valstar (VVD), die met de steun van onder meer regeringspartijen CDA en CU een meerderheid heeft. Reapers kunnen worden bewapend, zo staat in de motie, „als defensie daaraan behoefte heeft”. De oorlog in Oekraïne heeft namelijk laten zien, zei Valstar in dagblad De Telegraaf, hoe effectief drones zijn.
De luchtmacht geeft geen commentaar, zegt een woordvoerder: „Wel of niet bewapenen is een politieke keuze.” Minister Kajsa Ollongren (Defensie, D66) is bezig met een nieuwe defensienota over de besteding van de extra miljarden voor defensie. Of de dronebewapening daarin een plek krijgt, is niet zeker, vooral omdat haar eigen D66 tegen is. De bewapening van de Reapers is in elk geval wel dichterbij gekomen.
Geen verrassing voor Jessica Dorsey, die zich al jaren bezighoudt met de juridische inbedding van onbemande wapensystemen: „Want je koopt geen Reapers als je die niet wil bewapenen.” Wel is Dorsey, onderzoeker aan de Universiteit Utrecht, verbaasd door de plotselinge haast in Den Haag. „Het is opvallend dat de christelijke partijen CDA en CU rond Pasen zo snel gaan instemmen met een stap die ons dichterbij het maken van meer slachtoffers brengt.”
Hoezo zijn er meer slachtoffers te verwachten met deze bewapening?
„Na twintig jaar drone-oorlogsvoering door de VS weten we dat drones de drempel verlagen om geweld te gebruiken. Drones als de Reaper kun je inzetten waar bijvoorbeeld de F35 niet ingezet kan worden. Oorlogvoering-op-afstand verplaatst de fysieke risico’s van de eigen militairen naar de burgers ver weg. De inzet vergroot ook de afstand tussen de burgers in Nederland en de burgers elders. Dat alles maakt dat je met drones vaker wapens inzet. Hoe vaker je iets inzet, hoe groter de kans dat het misgaat.”
Als het misgaat, zei Valstar in De Telegraaf, „kost dat alleen materiaal en geen mensenlevens.” Dat is volgens Dorsey „een misverstand”.
Wat is het misverstand?
„Dat drones zorgen voor een heel nette, risicoloze oorlog; in lijn met de mythe van de precisie-oorlog. Dat beeld klopt in werkelijkheid voor geen meter. De drones zijn hooguit risicoloos voor de gebruiker. Niet voor de mensen die deze machines boven hun hoofd zien rondzwerven en die niet weten wanneer de volgende raket wordt afgeschoten.”
Wat kan er precies misgaan?
„Een bekend voorbeeld is de drone-aanval van de VS op een vermeende terrorist vorig jaar in Kabul. Daarbij zijn tien onschuldige burgers gedood, onder wie zeven kinderen en een hulpverlener. The New York Times publiceerde afgelopen weekend een verhaal met tal van andere voorbeelden.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2022/04/data84604368-828260.jpg)
Dat verhaal beschrijft hoe dronepiloten ernstig getraumatiseerd raken door het op afstand doden van mannen die ze soms weken lang hebben zien optrekken met hun gezinnen. „Dat laat zien dat drones wel degelijk ook risico's hebben voor de gebruikers en hun mentale gezondheid.”
Nederland wil de Reapers naar verluidt niet gebruiken voor dit ‘doden van doelwitten’, maar bijvoorbeeld voor de ondersteuning van grondtroepen. Maakt dat uit?
„Zeker. Nederland is niet de VS. En tot op heden is Nederland heel netjes in wat gezegd wordt dat militairen zullen doen en wat die vervolgens ook echt doen. Maar met bewapende Reapers is de weg naar targeted killing heel kort. Daarom heb je voor de inzet van de drones waarborgen en procedures nodig, een heel specifiek document. Wanneer gebruik je ze? Tegen wie? Als het mis gaat, wie is verantwoordelijk? Transparantie en het verantwoording afleggen aan de Nederlandse burgers zijn zo belangrijk. Ook voor militairen, want dat geeft legitimiteit aan hun operaties.”
Hoe moet dat systeem eruit zien?
„Daarover moeten we nu juist de discussie voeren, zoals in Duitsland. Daar heeft het parlement onlangs ook besloten drones te bewapenen, maar wel na acht jaar van grondig en soms heel heftig debatteren. Duitsland krijgt nu voor de inzet van de bewapende drones een heel systeem met checks and balances, waarbij het parlement toezicht houdt. Dergelijke waarborgen zijn een onderdeel van de democratische rechtsstaat.”