Melanie Bonajo eist de vrouwelijkheid terug die de kerk onmogelijk maakte. ‘Ik ben katholiek maar ik ben een geboren ketter’

De eerste hit van Melanie Bonajo was de song Pee on Presidents met een videoclip bestaand uit een verzameling foto’s van wildplassende jonge vrouwen. Ik herinner me een dampend concert in Paradiso, haar halfnaakte lichaam hallucinerend beschilderd en wuivende halmen groeiend uit haar broek. Ze zingt: ‘Sharing is more daring’. Daarna stijlvolle video’s met mensen in de natuur, met knabbelende geiten en weer die halmen. Haar tentoonstelling in het Bonnefanten Museum (2018) heette The Death of Melanie Bonajo en werd gedomineerd door een ontroerende film met honderdjarigen, die naar de wereld en zichzelf kijken via een iPhone-camera en een selfiestick. Zijzelf figureerde als een kartonnen robot. Mijn favoriete Bonajo is het boek Non-Human Persons. Het bestaat uit honderden liefdesportretten van mensen met een dier, honden, katten, dolfijnen, giraffes en veel meer.

En nu vertegenwoordigt Melanie Bonajo (Heerlen, 1978) Nederland op de Biënnale van Venetië, dé wereldtentoonstelling van actuele beeldende kunst. Je zou haar voor een hippie kunnen verslijten. Love, Peace, Understanding, weet je wel. Maar zo simpel ligt het niet. Ze is een filosofische kunstenaar, een activist die vriendschap en sensualiteit predikt als de kern van de menselijke conditie. Ze is een wereldburger. Ze is ook een eenling die zich niet bewust is van modes of stromingen. Intimiteit is haar onderwerp, de video-installatie, die ze in Venetië presenteert, heet: When the Body Says Yes. Het is een ode aan het lichaam, een buiging voor saamhorigheid.

Wat maakt het publiek mee in uw installatie in Venetië?

„Ze kunnen er lekker liggen in een tent, op grote kussens. Ik ben tegen stoelen, die blokkeren het bekken. Heel ongezond, daarom hebben we allemaal rugpijn. We spelen met het licht, met de zon door de ramen. Op een groot scherm is een film te zien over het lichaam, in een ritueel waarin mensen elkaars menselijkheid vieren. Ze bewegen bijvoorbeeld in warme olie, geblinddoekt. Ik noem dat een ‘body prayer’. De blinddoek zorgt ervoor dat je niet oordeelt, maar luistert naar elkaars lichaam.”

Hoe gaat u om met de moderne Instagram-schoonheidsidealen?

„Niet! In mijn wereld is iedereen part of the party. Ik bestrijd intolerantie en kwezelarij. Niemand zal de ander bekijken als anders. Dat is niet altijd makkelijk, de wereld is niet hartelijk. Maar dit is een poging.”

Waar gaat uw film over?

„Over body positivity.”

Dat is mooi, maar hoe verhoudt zich dat tot de vermoorde lichamen in de straten van Boetsja en Irpin?

„De oorlog in Oekraïne raakt me diep, die raakt iedereen diep. Je ziet die lichamen en je ervaart hoe automatisch het pad van de dominantie wordt bewandeld, door bijna iedereen. Een kleine groep ontkent dat het logisch is dat mensen elkaar met geweld bestrijden. Conflict is deel van het menszijn, maar dat hoeft niet per se te worden geregeld met een oorlog. Een conflict kan diep zijn en scherp, maar het hoeft zich niet voort te slepen. Overweeg dat gevoel en verbinding minimaal evenveel waard zijn als een keuze voor vernietiging. Maar dat mag je niet denken. Geef er blijk van en je wordt voor gek versleten. „Na-ïef!” roepen ze, „E-mo-tio-neel!” Tegen die hoon verzet ik me met dit werk. De ratio gaat door voor de kroon op de werkelijkheid. Kijk om je heen en zie wat ons dat brengt. Waarom zou je iets anders willen dan het leven omarmen?”

Uw film is activistisch, hij eist ontzag voor intimiteit. Hij is ook betoverend mooi, met kaleidoscopische beelden in waanzinnige kleuren.

„Ja, mijn werk is altijd heel esthetisch. Ik wil mensen ontwapenen, ervoor zorgen dat ze niet op hun hoede zijn, maar ontspannen. Een van de mooiste menselijke kwaliteiten vind ik nieuwsgierigheid, die lokt speelsheid uit. Je zintuigen te voelen en er op in te gaan, dat spreekt voor de meeste mensen niet vanzelf. Maar als ze zich veilig voelen, kan het.”

De verkettering van het vrouwenlichaam gaat diep: het wordt voorgesteld als iets om mee te baren – verder is het smerig

Tussen de bedrijven door studeerde u en werd u een gediplomeerde sex educator. Waarom?

„Bijna elke vrouw krijgt te maken met grensoverschrijdend gedrag. Ik ook. Die ervaring zat vast in mijn lichaam, ik moest er mee leren omgaan. Ik volgde een therapie bij een seks-coach, dat betekende een grote omslag voor mij. Ik leerde over grenzen aangeven, over intimiteit, over machtsverhoudingen in sociale situaties, en steeds in het besef van het belang daarvan voor het leven in het vrouwelijk spectrum. Dit moet de wereld weten, dacht ik. Ik zette mijn lichaam altijd al in voor mijn werk.”

Ze zegt het en ik zie haar foto’s voor me, van haarzelf verstrengeld met een keukentrap of stofzuiger, terwijl ze vervolgt: „Sex coaching is gebaseerd op vertrouwen, op het opbouwen van veiligheid. Het leert je om je niet veroordeeld te voelen en ook om op jouw beurt niet te oordelen. En dat willen we nu overbrengen in onze film.”

Wie zijn ‘we’?

„‘We’ zijn mijn team. Een stuk of tien mensen. Het is niet: Melanie doet een grote show. We zijn met z’n allen op een missie die wil afzien van fysieke en emotionele grenzen.”

U koos als locatie voor de Chiesetta della Misericordia, een middeleeuws kerkje middenin Venetië.

„Alleen al door de naam is hij geknipt voor mijn installatie: misericordia – meeleven en meelijden. Ik ging er naar binnen en voelde een heilige ruimte die is ontstaan om het lichaam tot overgave te lokken: ooooh… Het is een grappige kerk, ik noem hem the queerdo van de kerken.”

Hoe katholiek bent u?

„Ik ben katholiek maar ik ben een geboren ketter. De kerk zegt: the body is a sin. Ik zeg: the body is a celebration. Ik eis de vrouwelijkheid terug die door de kerk onmogelijk werd gemaakt door te kiezen voor femicide, voor de genocide op de zogenaamde heksen. Die verkettering gaat diep, met het vrouwenlichaam als iets om mee te baren, verder is het smerig. Je wordt ongesteld, dat is al taboe. Word je zwanger dan is dat meteen het einde van je vrouwelijkheid.”

Al is deze kerk geseculariseerd, dit is een kerkgebouw. Vreest u voor censuur?

„Ik kan het me niet voorstellen, het is zo’n prachtige installatie. Mijn werk is geen porno, maar ik wil het mensen ook niet door de strot duwen. Ik waarschuw altijd. Pas op: naakt! Pas op: seks! Pas op: vrouwen! Ik heb het bestuur honderd keer gevraagd: is het in orde? Mogen genitaliën? Erecties, ja of nee? Niet dat we dat doen, ik probeerde gewoon uit waar de grenzen liggen. Ze zeiden steeds: niks aan de hand, allemaal goed. Intussen is onze ‘Spoon image’ al wel door de stad Venetië gecensureerd.” [‘Spoon image’ is een still uit de film: een vrolijk rijtje naakte mensen als lepeltjes in elkaar geschoven]. „Anderzijds, in elke kerk hangt een dood iemand aan een kruis. Is dat dan niet schokkend?”

En als uw installatie wordt dichtgegooid?

„Dan hoop ik dat er een museum is dat zegt, kom maar hier. Of we gaan ergens met een grote truck staan. Dan maken we een drive-by cinema met de kussens uit de kerk in de laadbak, en wordt het een kamp. Een protestkamp, aan de rand van Venetië.”

Melanie Bonajo straalt. Nieuwe mogelijkheden. Ze heeft er nu al zin in.