In Oekraïne kantelt de huidige wereldorde

De oorlog in Oekraïne heeft iets eenduidigs. Bijna iedereen is het eens: Poetins oorlog is een kwaad dat we moeten bestrijden. Recente horrorbeelden bevestigen dit. In reactie lijkt er dan ook een soort optimisme te ontstaan: de EU is verenigd, de NAVO gerevitaliseerd en het verenigde Westen slaagt erin een vuist te maken tegen Rusland. De landen die Rusland openlijk steunen vormen een klein clubje van problematische regimes als Syrië, Belarus, Noord-Korea en Eritrea. Schurkenstaten aan de verkeerde kant van de geschiedenis. De wereld lijkt zwart-wit: goed versus kwaad, net als Bush’ axis of evil of Reagans strijd tegen het evil empire.

Toch is dit beeld misleidend. De mondiale reactie op de oorlog is veel minder eenduidig. Tussen de regels door zien we de tekenen van een andere wereldorde.

Laten we beginnen bij Turkije. Dat land is tegen de oorlog. Het heeft spanningen met Rusland, goede banden met Oekraïne en Turkije is natuurlijk een NAVO-lid. Toch is het niet bereid mee te gaan in vergaande sancties tegen Rusland. Het land is afhankelijk van Russisch gas en de complexe relatie met het land maakt dat Turkije zich als onderhandelaar positioneert. Het is geen eenduidige tegenstander van Rusland.

Nog meer ambigu is de positie van de Golfstaten. Landen als Saoedi-Arabië en de Emiraten zijn voor hun veiligheid van de VS afhankelijk. Des te opmerkelijker dat zij zich niet tegen Rusland keren. Dat heeft meerdere oorzaken. President Biden is bezig met een deal met hun rivaal Iran, wat kwaad bloed zet en de Golfstaten ertoe drijft om de VS tegen te werken. De regio wordt ook gekenmerkt door een diep antiwesters sentiment en de Russische president wordt er gewaardeerd als iemand die tegen het Westen kan opstaan. Maar ook vrezen ze Poetin omdat hij Assad in Syrië heeft gered. Ten slotte zijn deze landen sowieso tegen westerse interventies in oorlogen en pogingen om mensenrechtenschendingen tegen te gaan. Die kunnen gemakkelijk een keer tegen deze landen zelf gericht worden. Denk bijvoorbeeld aan hun rol bij de burgeroorlog in Jemen.

Nog interessanter is wat er in India gebeurt. Het Westen heeft doorgaans goede banden met de grootste democratie op aarde. Toch weigert ook dit land Rusland te veroordelen. Meer nog dan de Golfstaten is India wars van westerse interventies. Sinds de onafhankelijkheid in 1947 is het buitenlandbeleid van het land gericht op non-interventie. Daarnaast heeft het land ook al heel lang diepe banden met Rusland en is het momenteel de grootste importeur van Russische wapens. Een lid van het Indiase parlement herinnerde vorige week aan de steun van de Sovjet-Unie aan India tijdens de Koude Oorlog. Een andere parlementariër zei dat „de Anglo-Amerikaanse alliantie evenveel verantwoordelijkheid draagt” voor de oorlog als Rusland.

Beschouw ten slotte China. Bekend is dat het land nauwe banden heeft met Rusland. Ik heb eerder in NRC betoogd dat hun onderlinge relatie complex is. Maar duidelijk is dat China Rusland nooit zal laten vallen. Het is het enige andere sterke land dat tegen de VS kan opstaan, en daarmee een bondgenoot. Zonder Rusland staat China er alleen voor. In Beijing kijkt men dan ook vooral naar de manier waarop het Westen gezamenlijk beleid voert en hoe dat zich op een dag tegen China kan richten.

Een andere les gaat over de economie en het tempo waarop de economische banden met Rusland worden doorgeknipt. China heeft veel meer handel met het Westen, maar toch wordt al jaren gesproken over decoupling. Uit welke ketens zou China ontvlecht kunnen worden?

Vanuit ons perspectief is het gemakkelijk om te denken dat zo’n beetje de hele wereld verenigd is tegen Russische agressie. Dat is een vergissing. Alhoewel maar weinig landen Rusland openlijk steunen, houden veel landen zich vrij stil. Dat geldt in het bijzonder voor de opkomende machten in Azië. Veelzeggend is het commentaar in de officiële Chinese krant People’s Daily deze week: het Westen is verenigd, maar geïsoleerd in de wereld.

In deze landen wordt met hele andere ogen naar deze oorlog gekeken. Mensen zien hoe het Westen zich plots kan verenigen tegen een oorlog en denken aan conflicten waar zij zelf bij betrokken zijn. Zij vrezen de dag dat zij aan de verkeerde kant van de geschiedenis worden gezet. Ze zien ook hoe de economie effectief tot een wapen ingezet kan worden en dat de diepe economische verwevenheid door globalisering ook ontvlecht kan worden. En dat afhankelijkheid van westerse technologieën en platformen ze dus kwetsbaar maakt.

Achter het zwart-witbeeld van een strijd van goed tegen kwaad gaat een wereld van grijstinten schuil. Veel landen houden zich stil en daaruit spreekt hun ambiguïteit. In die stilte zitten de werkelijke tekens van de kantelende wereldorde.