Van het vrouwelijk cultureel front veel nieuws

Meteen bij binnenkomst zie je de fabriekspoort opengaan, vrouwen drommen naar binnen. Een paar seconden later zie je ze staan, aan de lopende band van de wapenfabriek, ze maken granaten, sjouwen met onderdelen voor kanonnen en andere wapens. De historische filmbeelden maken het duidelijk: de mannen zijn naar het front, de vrouwen nemen hun plaats in. Ze dragen niet alleen bij aan de oorlogsoverwinning van 1918, maar veroveren ook hun plek in de nabije toekomst, die in Parijs als het decennium van de ‘Années Folles’ de geschiedenis in zou gaan. Het verdrag van Versailles kondigde een nieuw Europa aan, de Spaanse griepepidemie was achter de rug, de Russische Revolutie had migratiestromen op gang gebracht. In het puriteinse Amerika begon de periode van de Drooglegging. Er brak een nieuwe tijd aan waarin de vrouw zich niet één, twee, drie weer naar huis liet sturen.

Lees ook: Jeanne Oosting kon schilderen omdat ze de moed had onvrouwelijk te zijn

De expositie ‘Pionnières. Artistes dans le Paris des Années Folles’ in het Musée du Luxembourg brengt die uitbarsting van vrouwelijke creativiteit in kaart. Letterlijk, in een overzicht op de muur vlak na de entree: Marie Vassilieff komt uit Smolensk, Sonia Delaunay uit Odessa, Tamara de Lempicka uit Warschau, Romaine Brooks uit New York, om er maar een paar te noemen. De route volgend kom je werk tegen van tientallen vrouwelijke kunstenaars die in deze Roaring Twenties naar Parijs kwamen: schilderijen, boeken, marionetten, tekeningen, design, mode, video’s. We zien foto’s en publicaties van de Amerikaanse Sylvia Beach die de beroemde boekhandel Shakespeare & Co opende, terwijl haar vriendin Adrienne Monnier La Maison des Amis des Livres runde. Samen werden ze het culturele trefpunt van kunstenaars en schrijvers van over de hele wereld. We komen foto’s tegen van het naaiatelier van de Poolse Sarah Lipska, marionetten van Marie Vassilieff, bronzen beelden van de Israëlische Chana Orloff.

Multi-talenten

Veel vrouwelijke kunstenaars zijn op meer dan één gebied actief, zo benadrukt deze expositie. Ze moeten de kost verdienen, ze tekenen én ontwerpen, ze naaien én openen een winkel. Josephine Baker, een ‘nouvelle Ève’ die onlangs door President Macron in het Pantheon werd bijgezet, zien we dansen in een video. Ze maakte naam in de music-hall, koppelde haar naam aan een veelheid van produkten, opende een cabaret-restaurant, gaf een tijdschrift uit en zette zich in voor gelijke rechten voor Afro-Amerikanen – geslaagder ondernemer van haar tijd is er niet. Aandacht is er ook voor de ‘garçonnes’, vrouwen die hun haar kort lieten knippen, genoemd naar een personage uit de gelijknamige roman van Victor Marguerite uit 1922. In de jaren ’20 openen ze een galerie of beginnen een kunstacademie. Vrouwelijk sporters nemen de vrijheid zich zo te kleden dat ze beter kunnen bewegen. Prachtig is het schilderij van de Russisch-Letse kunstenares Aleksandra Belcova, La joueuse de tennis, afgebeeld met racket en bal: voor het eerst spelen tennissters in een korte rok.

Bekende en onbekende kunstenaars komen voorbij. In een video vertelt Sonia Delaunay, geboren in Oekraïne, dat haar man op een dag een paar stalen stof mee naar huis bracht. Ze maakte er een jurk van, vertelt ze, niemand keek er vreemd van op. Even later zien we zangeres Françoise Hardy in een van Delaunays zwart-witte creaties, vol grote cirkels en rechthoeken, haar wereldhit ‘Comment te dire adieu’ ten gehore brengen.

Genderthema’s

Een hele ruimte is gewijd aan genderthematiek, schilderijen van LHBTQ+ kunstenaars, van Tamara de Lempicka tot Romaine Brooks. „Mannelijk? Vrouwelijk? Maar dat verschilt per keer. Neutraal is het enige genre dat altijd bij me past”, staat er bij een zelfportret van de Franse fotograaf Claude Cahun. De vrouwelijke vriendschap, de lesbische seksualiteit is geen taboe meer. In de video ‘Un bel atelier moderne’ laat de Poolse art-deco schilderes zien dat het afgelopen is met de rijk versierde ateliers uit de tijd van d’Annunzio. Dat van haar is licht en strak ingericht, zelf is ze elegant gekleed: „Je kunt een grote schilder zijn én een mooie vrouw”.

De tentoonstelling sluit af met een aantal werken over diversiteit en het Afrikaanse continent. Van Juliette Roche zien we een multi-ethnisch Déjeuner sur l’herbe, met drie vrouwen met een verschillende huidskleur. Van de Franse schrijfster en schilderes Lucie Cousturier, die een grotere bekendheid verdient, toont de expositie tekeningen die ze maakte op haar reizen door Afrika.

De variatie, de levendigheid en diversiteit van deze expositie is overdonderend. Vrouwelijke pioniers in de kunsten grepen hun kans, vertrokken naar Parijs en gaven in de korte adempauze tussen beide wereldoorlogen vorm aan een decennium van euforie: uitzinnig en grenzeloos.