Stef Blok, kijk ook naar het ontnemen van fout vermogen

Het kabinet heeft besloten Stef Blok aan te stellen als Nationaal Coördinator Sanctienaleving en Handhaving. De benoeming volgt na stevige kritiek op tempo en effectiviteit van de sancties opgelegd naar aanleiding van de Russische invasie in Oekraïne.

Bij het uitvoeren van de sancties spelen financiële instellingen, de zogenaamde poortwachters, een grote rol. Zij vervullen sleutelposities in ons financiële stelsel. Zonder hun hulp is het lastig, zo niet onmogelijk, om goed zicht te krijgen op de omvang en verplaatsing van Russisch vermogen. Kijkend naar de cijfers valt op dat de bijna zeshonderd meldingen die worden genoemd in een brief aan de Tweede Kamer grotendeels afkomstig zijn van banken en trustkantoren.

Poortwachters als advocaten, notarissen, accountants en makelaars ontbreken in dit overzicht. Dat wekt verbazing. Zouden deze poortwachters nu geen enkel zicht hebben op vermogen van mensen en bedrijven op de sanctielijst? De nieuwe Nationaal Coördinator zou het tot zijn prioriteit moeten maken om hier helderheid over te krijgen.

Peperduur

Daarbij zou hij, ten tweede, niet alleen moeten kijken naar het aantal meldingen, maar ook naar de kwaliteit ervan. Hoe volledig en gedetailleerd is de door de poortwachters verstrekte informatie? Een derde punt van zorg betreft de kring van gesanctioneerden. De sancties zijn nu gericht tegen een groot aantal personen uit de Russische elite (politici, zogenaamde ‘siloviki’, mensen afkomstig uit veiligheidsdiensten en leger) en zakenlieden. Er zijn echter genoeg aanwijzingen dat zij hun vermogen niet op eigen naam, maar op die van familieleden of partners registreren. Mooi voorbeeld is de stiefdochter van de Russische minister van Buitenlandse Zaken, Sergej Lavrov, die in eerste instantie aan de aandacht leek te zijn ontsnapt, terwijl ze een peperduur en met contant geld betaald appartement in de chique Londense wijk Kensington bewoonde.

De Nationaal Coördinator, die mede als taak heeft om knelpunten in de naleving en handhaving van de sancties op te lossen, zou met concrete voorstellen moeten komen om de kring van gesanctioneerde personen uit te breiden met familieleden en partners, zodat dit kan worden tegengegaan.

Bevroren bezittingen

Een laatste aandachtspunt zijn de in Nederland gevestigde Russische bedrijven en investeringen van gesanctioneerde Russen in die bedrijven. De vraag is of al het daar aanwezige vermogen goed in beeld is, zeker als zaken worden gedaan via buitenlandse bankrekeningen en transacties niet in beeld komen bij Nederlandse poortwachters.

Op langere termijn zou de Nationaal Coördinator ook een aantal andere kwesties moeten aanpakken. Het is belangrijk te beseffen dat de huidige sancties primair een politiek doel dienen en daarmee, in ieder geval theoretisch, van tijdelijke aard zijn. Als Rusland zijn invasie beëindigt, zouden de sancties wellicht worden opgeheven.

Wij pleiten ervoor om veel meer werk te maken van het aanpakken van ‘fout geld’, of dat nu afkomstig is uit Rusland, China of het Midden-Oosten. Een van de maatregelen die zou kunnen helpen is het uitbreiden van de Europese Magnitsky-wet met de mogelijkheid om vermogen niet alleen te bevriezen in geval van grove mensenrechtenschendingen, maar ook in geval van corruptie. In de VS is dit al het geval, maar de EU loopt achter. Maar ook dan bestaat nog niet de mogelijkheid bevroren bezittingen zonder meer te confisqueren. Er moet dus worden gezocht naar een instrument om fout vermogen definitief te ontnemen. Daarbij kan worden gedacht aan een systeem van non conviction based confiscation (waaraan het Nederlandse kabinet nu werkt) of het Engelse systeem van unexplained wealth orders.

Fout geld is de rot in ons financiële systeem en maakt ons afhankelijk van regimes waarvan we niet afhankelijk willen zijn. Er wacht Stef Blok een grote klus en er is geen tijd te verliezen.