Depressief brein krijgt betere samenhang door paddo-stof psilocybine

Een behandeling tegen ernstige depressie met psilocybine, het psychedelische bestanddeel uit geestverruimende paddestoelen, verbetert de samenwerking tussen verschillende functionele netwerken in het brein. Dat effect is ook na drie weken na de behandeling nog zichtbaar op hersenscans, en het was niet zichtbaar na een behandeling met het gangbare antidepressivum escitalopram. Dat schrijven Britse onderzoekers in een studie die maandag verscheen in Nature Medicine. De resultaten werpen licht op de manier waarop psilocybine depressie zou kunnen verlichten.

Psilocybine is een van de psychedelische stoffen die het laatste decennium weer in de belangstelling staan als een mogelijke behandeling tegen ernstige, onbehandelbare depressie. Tot nu toe laten ten minste zes kleine kortlopende klinische studies veelbelovende resultaten zien met psilocybine bij mensen met een ernstige depressie die niet op andere therapieën reageert.

Netwerk van hersengebieden

Onder leiding van psychofarmacoloog Robin Carhart-Harris van het Imperial College London, analyseerden onderzoekers de hersenscans van de deelnemers van twee van deze zes studies, in totaal 59 mensen. In de eerste studie kregen deelnemers eerst 10 milligram synthetische psilocybine en een week later 25 milligram. In de tweede studie kreeg een deel van de patiënten twee keer 25 milligram synthetische psilocybine met drie weken ertussen, en daarna zes weken een placebo. De andere deelnemers kregen twee keer 1 milligram psilocybine en daarna zes weken 10 of 20 milligram escitalopram, een gangbaar antidepressivum (een selectieve serotonineheropnameremmer). Vóór de eerste dosis en drie weken na de tweede dosis maakten de onderzoekers een hersenscan.

In beide studies werkte psilocybine over het algemeen snel tegen ernstige depressie, schrijven de auteurs. Bij mensen bij wie de depressieve klachten verminderden na de behandeling met het middel, zagen ze op hersenscans veranderingen. Er was een verbeterde samenwerking tussen verschillende modules in het brein. Zo’n module bestaat uit een netwerk van hersengebieden die samen actief zijn tijdens bepaalde activiteiten, of juist tijdens rust.

Of het effect van de stof aanhoudt, is nog niet aangetoond

In een gezond brein zijn de verschillende modules afgestemd op elkaar. Maar bij mensen met een depressie is het zogeheten ‘default mode network’, dat betrokken is bij introspectie en nadenken over jezelf, vaak overmatig actief. De connectie met andere netwerken, zoals het ‘executieve netwerk’ (aandacht, uitvoerende functies) en het ‘salience-netwerk’ (aandacht voor opvallende gebeurtenissen in de omgeving), is juist minder goed, en schakelen tussen interne en externe aandacht gaat moeizamer.

De auteurs concluderen dat psilocybine bij de behandeling van therapieresistente depressie de samenspraak tussen de verschillende modules verbetert. Functionele netwerken raakten beter verbonden met elkaar en werden flexibeler na een behandeling met psilocybine. In de groep mensen die het gangbare antidepressivum escitalopram kregen, zagen ze deze veranderingen niet. Die verbeterde samenwerking tussen netwerken die ze op de hersenscans zien, zou een maat kunnen zijn voor de respons op psilocybinebehandeling bij depressie.

Begeleiding door therapeut

De eerste resultaten met psilocybine tegen depressie zijn hoopgevend. „Maar het is van belang kritisch te blijven”, schrijft psychiater Jurriaan Strous van het UMC Groningen in januari in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde in een reactie op de studie van Carhart-Harris met escitalopram, die vorig jaar al verscheen.

Het is nog niet duidelijk aangetoond of het effect van psilocybine wel aanhoudt, en wat het effect is van de begeleiding door een psychotherapeut die een patiënt soms krijgt tijdens de behandeling, volgens Strous. Daarnaast is nog weinig bekend over nadelige effecten, bijvoorbeeld of de stof psychoses uitlokt bij mensen die daar gevoelig voor zijn.

Ook twee Amsterdamse psychiatrie-onderzoekers benadrukken in een recent overzichtsartikel dat grote, goed opgezette klinische studies naar de langetermijneffecten van psilocybine nodig zijn, voordat de stof standaard gebruikt kan worden voor de behandelingen van psychiatrische aandoeningen, zoals ernstige depressie.

Lees over ketamine: Een partydrug tegen depressie