Leraren lokken met een leaseauto

‘Hé hoi, ik zie dat je in het onderwijs werkt! Zullen we een keertje koffiedrinken?” Zo begonnen de berichten die Simone Fomenko via LinkedIn kreeg meestal. Afzender: een recruiter van een van de uitzendbureaus die zich richten op het onderwijs.

Fomenko, leerkracht op een basisschool in Epe, werkt ook voor onderwijsbond AOb en hoort het van veel collega’s: wie in zijn profiel zet dat hij of zij leraar is, is verzekerd van een gestage stroom verzoeken om ‘kopjes koffie’.

Het groeiende lerarentekort is een zegen voor detacherings- en uitzendbureaus. Krapte betekent: vraag. En vraag drijft de prijzen op. De afgelopen tien jaar zijn uitzendbureaus en detacheerders steeds meer leraren gaan verhuren aan scholen, voor gemiddeld 25 tot 50 procent meer dan het gewone cao-uurloon. „Sommige bureaus vragen absurde bedragen, maar die betaal ik niet”, zegt rector Geert Looyschelder van het Jordan-Montessori Lyceum Utrecht in Zeist. „Ik werk maar met twee detacheerders en zeg: dit bedrag heb ik, take it or leave it.”

Volgens recent onderzoek naar de arbeidsmarkt voor leraren van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap is het aandeel ‘personeel niet in loondienst’ op basisscholen en in het voortgezet onderwijs de afgelopen jaren verdubbeld: van ruim 2 procent in 2012 naar 4 procent in 2019. Daarbij gaat het naast leraren om schoolleiders en ondersteunend personeel.

De scholen gaven er in 2019 in totaal 660 miljoen euro aan uit, 320 miljoen meer dan in 2012. De inhuur gebeurt voor een groot deel via uitzendbureaus.

Verdere groei

Verdere groei ligt voor de hand, zeggen schoolbesturen. Door het lerarentekort, en doordat scholen 8,5 miljard extra krijgen van het kabinet. Dit geld, bedoeld om door corona ontstane leerachterstanden weg te werken, moet binnen vier jaar worden uitgegeven. Dus, zegt Stan Termeer van de VO-raad, de vereniging van middelbare schoolbesturen, gaan scholen er niet zomaar leraren van aannemen voor onbepaalde tijd. Na vier jaar is het geld op. Korte contracten, via uitzendbureaus, liggen voor de hand.

„Er gaat al veel geld van scholen naar uitzendbureaus en dat wordt de komende tijd veel meer”, zegt Tamar van Gelder, voorzitter van de AOb. „Scholen staan onder druk om op korte termijn leerachterstanden aan te pakken, maar hebben daar geen mensen voor. Dat noopt om het buiten de deur te regelen.” Onwenselijk, vindt zij. „Geld verdwijnt hierdoor uit de scholen en lekt weg naar commerciële partijen. Als de coronamiljarden straks op zijn, staan scholen met lege handen.”

De Stichting De Haagse Scholen (een bestuur met 52 basisscholen en scholen voor speciaal onderwijs) vond de uitgaven aan detacheerders in 2019 te gortig worden. Haar scholen, waar gemiddeld 18 procent van de vacatures onvervuld is, waren steeds grotere bedragen kwijt aan de inhuur van uitzendleraren. In 2019 ging het om 2,4 miljoen euro. „In een gezonde markt is uitzendwerk prima als tijdelijke oplossing”, zegt voorzitter van het bestuur Wiely Hendricks. „Maar wij hebben in deze regio een groot lerarentekort. Soms boden uitzenders een leerkracht aan bij verschillende schoolbesturen. We werden tegen elkaar uitgespeeld. Het had een prijs-opdrijvend effect.”

Om sterker te staan, bundelden ruim twintig Haagse en Rotterdamse schoolbesturen in 2020 de krachten. Ze sloten een contract af met twee grote uitzenders, voor circa 116 miljoen in vier jaar.

Prijzen zijn gemaximeerd

Volgens Wiely Hendricks werkt dat goed. „De prijzen zijn gemaximeerd, waardoor we niet meer hoeven te concurreren met andere besturen op uurloon. De uitzenders halen nu ook minder leraren bij ons weg, ze kunnen niet meer zulke luxe voorwaarden bieden. Hun voordeel is dat ze een vaste klantenstroom hebben: ruim twintig schoolbesturen die kampen met te weinig leerkrachten.”

De kwaliteit van het onderwijs, in het hele land, daalt door de groeiende tekorten, zegt Hendricks. Buiten de inhuur van externe leraren, staan er ook vaak onbevoegde leraren voor de klas. „Ze worden begeleid door bevoegde leraren, maar je hebt niet voor niets een bevoegdheid nodig.”

Uitzendwerk is niet de oplossing, vindt Hendricks. Nog afgezien van de kosten – want ook met dat megacontract komt er per gewerkt uur 21 procent btw en een marge voor de uitzender bovenop. „Je hebt op een school een vast team nodig, dat elkaar kent en kan samenwerken.”

Klant moet betalen

De uitzendsector zelf kijkt er anders tegenaan. Zonder hun werk zouden meer klassen naar huis worden gestuurd „met verdere leerachterstanden”, reageert de woordvoerder van brancheorganisatie ABU. „We leveren een dienst waaraan behoefte is. En ja, daarvoor moet je als klant betalen.”

Tamara Petter, branchemanager Onderwijs bij Randstad Groep Nederland, dat gemiddeld zevenhonderd leraren per week uitzendt, wijst op een gedragscode van de ABU. Daarin is „verantwoord marktgedrag” afgesproken.

Geen „cowboy-gedrag” dus, waarbij leraren worden weggelokt met mooie arbeidsvoorwaarden, zegt Petter. „We willen niet het ene gat met het andere vullen. We kijken steeds meer naar oplossingen. We leiden mensen op die eerst niet voor het onderwijs kozen.”

Frank Voskuil is directeur van detacheringsbureau DIT IS WIJS, dat wekelijks vijfhonderd leraren levert aan scholen. Ook hij „trekt geen leraren weg uit scholen met mooie praatjes. Leraren kiezen bewust voor ons concept.” Waarom? „We luisteren naar hun wensen.” „Ze kunnen via ons les geven zoals zij willen. Onderbouw, bovenbouw of een bepaald onderwijsconcept; het is aan hen.”

Lees ook:Een Rotterdamse school heeft het Frans voorlopig maar geschrapt

Eén keer ging leerkracht Simone Fomenko op een uitnodiging van een recuiter in. Ze sprak – „heel cliché” – in de lobby van een Van der Valk af. Het was een plezierig gesprek, zegt Fomenko. „Alsof ik met een vriendin koffie dronk.” De recruiter wilde vooral weten wat zíj wilde. „Hoeveel uren ik wilde werken, of ik alleen in de onderbouw wilde werken of ook in de bovenbouw: alles kon.”

Het gedoe er omheen

Fomenko ging er niet op in, steeds meer leraren wel, ziet ze. Zij kiezen voor de aantrekkelijke arbeidsvoorwaarden en de vrijheid om je eigen uren te bepalen. Fomenko: „Sommige bureaus bieden een leaseauto. En ze zeggen vrijwel allemaal dat je alléén nog maar les hoeft te geven. Dus geen vergaderingen met het team. Geen gedoe met veeleisende ouders.” Dat leraren hiervoor kiezen, begrijpt ze. „Zet tien docenten op een rij en ze zullen zeggen hoeveel ze van hun vak houden. Maar het gedoe eromheen, de administratie, de vele overleggen, dat is niet waarom ze dit vak kozen.”

Wat uitzenders niet altijd zeggen, merkte Fomenko, is de andere kant: wie via een uitzendbureau werkt, heeft minder zekerheid en minder pensioen.

Scholen staan vaak met hun rug tegen de muur, zegt Fomenko. „Als jij al maanden drie vacatures hebt die je niet kunt vullen en Randstad kan het regelen, dan is de keuze snel gemaakt.”

Maar waarschuwt ze, uiteindelijk is het niet goed voor het onderwijs. „Externen die alleen naar school komen om les te geven, worden geen onderdeel van het team. Ze vergaderen niet mee, staan geen ouders te woord. Dat betekent dat de rest van het team harder moet werken.”