Om het gepruts van het Russische leger wordt niet langer gelachen

Terwijl de Russische oorlogsmisdaden zich opstapelen, slijpen Oekraïense cartoonisten hun potloden scherp. Tijdens de oorlog in Syrië verzamelde documentairemaker Ronald Bos cartoons van Syrische dissidente tekenaars, met uiteindelijk een rondreizende expositie en de cartoonbundel Cartooning Syria. Bos hoopt nu op een soortgelijke exercitie met Oekraïne. Dat zal geen moeilijke opgave zijn: het aantal cartoons die de Russische invasie becommentariëren, bekritiseren en bespotten is nu al aanzienlijk.

Een oorlog die in Rusland geen oorlog mag heten is natuurlijk voer voor cartoonisten. Waar westerse tekenaars eerder de neiging hebben om zware onderwerpen te ironiseren met hun pen, valt er in de Oekraïense bijdragen tot nu toe weinig ironie te bespeuren. Een van de uitzonderingen is een cartoon van Max Moshkovsky; een Oekraïense tractor die het land Rusland wegsleept, een verwijzing naar de door Russen achtergelaten pantserwagens zonder brandstof die op het platteland door boeren in beslag werden genomen. Dat was in de beginfase van de oorlog toen er nog hier en daar gelachen werd om het gepruts van het Russische leger; de grootschalige terreurbeschietingen moesten nog komen.

Ofschoon de ‘speciale operatie op het grondgebied van Oekraïne’, zoals de Russen de oorlog noemen, chirurgische precisie suggereert, bewijzen de nietsontziende bombardementen het tegenovergestelde. Dat er van ‘bevrijding’ evenmin sprake is laat Valeriy Chmyriov zien met zijn cartoon; een zwaarbewapende Russische soldaat die grijnzend duiven voert terwijl achter hem een jongen in een plas bloed ligt en een Oekraïense stad brandt.

Kanonnenvoer

Een veel voorkomend beeld is Oekraïne als vleesmolen van Russische militairen. Het offeren van een aanzienlijk deel van het leger is een berucht fenomeen in de moderne krijgsgeschiedenis van Rusland, en ook nu lijken veel Russische soldaten de weinig eervolle rol als kanonnenvoer te vervullen. De tekening van Oleksiy Kustovsky, waarin een Russisch bataljon langzaam in een stuk worst verandert, geeft dat sterk weer.

Uiteraard moet de Russische president Poetin het in veel cartoons ontgelden. Bij Valery Momot zit Poetin op de inmiddels bekende ellenlange tafel om niet nat te worden van het bloedbad. In een andere tekening van Momot zit de eenzame president aan dezelfde tafel, vergezeld door Magere Hein. De personificatie van de dood is overigens een terugkerend symbool, vooral bij tekenaar Vladimir Kazanevsky. In een van zijn cartoons laat hij Poetin op de sofa plaatsnemen bij Magere Hein, waar de Russische leider alleen kan denken aan de rode knop.

De letter Z, het pro-Russische symbool tijdens de oorlog in Oekraïne, is ook een gewild doelwit van cartoonisten. Het Russische oorlogsteken wordt door Oekraïners beschouwd als een moderne swastika. Tekenares Anna Sarvira laat er geen misverstand over bestaan: een vredesduif, gekruisigd en vastgebonden met de Russische driekleur, met de letter Z op de borst gekerfd.