In de wereld groeit een driedeling na de invasie

De stemverhoudingen zijn keer op keer stevig anti-Russisch. Op 2 maart veroordeelden 141 van de 193 landen in de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties de inval in Oekraïne. Donderdag werd Rusland met 93 stemmen vóór uit de VN-Mensenrechtenraad gezet – een eer die tot dan alleen de Libische leider Moammar Gaddafi te beurt was gevallen.

Het Westen lijkt dus vrij succesvol in zijn campagne Rusland te isoleren. Maar terwijl het Westen zijn saamhorigheid viert, blijkt óók keer op keer dat lang niet elk land van plan is zich openlijk achter de Verenigde Staten en de Europese Unie te scharen.

Waarom kan de wereld Rusland niet stoppen?

Deze podcast luister je ook in onze app

Als een veroordeling van Rusland op de agenda staat, houden tientallen landen zich op de vlakte, of ze nemen niet eens deel aan de vergadering, hetgeen je kunt zien als een minder expliciete vorm van stem-onthouding. Er waren donderdagavond dus óók honderd landen die zich niet uitdrukkelijk tegen Rusland keerden.

De stemmingen zijn als een röntgenfoto van de geopolitieke verhoudingen. Ze laten zien dat Rusland – ook na de beelden van vermoorde burgers uit Boetsja – niet alleen staat én dat Poetins oorlog bijdraagt aan de opdeling van de wereld in verschillende kampen.

Het ‘Westen’ is overigens niet beperkt tot het geografische westen. Donderdag schoven bij de NAVO-top van ministers van Buitenlandse Zaken in Brussel vier landen uit Azië en Oceanië aan: Australïe, Nieuw-Zeeland, Zuid-Korea en Japan. Met Taiwan en Singapore zijn zij de enige landen uit hun regio’s die de westerse sancties tegen Rusland steunen.

De NAVO-ministers willen proberen landen die Rusland niet veroordelen, alsnog van de westerse zienswijze te overtuigen. Ook op de vergadering van Europese ministers van Buitenlandse Zaken, maandag in Luxemburg, zal de kwestie aan de orde komen. Landen die geld krijgen van de EU zullen niet meteen gekort worden, maar, zegt een Europese diplomaat, ze kunnen wel rekenen op een gesprek over hun relatie met Rusland.

Washington en Brussel hebben al geprobeerd om China over te halen duidelijk afstand te nemen van Rusland. Zonder succes. De EU-top van vorige week met de Chinese president Xi Jinping was „een dialoog tussen doven”, zei EU-Buitenlandchef Josep Borrell deze week in het Europees Parlement. China wilde niet eens praten over Oekraïne, verzuchtte hij.

Veel landen in Afrika, Azië en het Midden-Oosten deinzen terug voor een glasharde veroordeling van Rusland, om uiteenlopende motieven. Niet elke onthouding in de VN mag meteen als steun voor Rusland geïnterpreteerd worden.

Sommige kleine landen vrezen repercussies uit Moskou. Daar lijkt ook alle reden toe. Voorafgaand aan de stemming over de Mensenrechtenraad stuurde Moskou kleinere landen een briefje, aldus Foreign Policy. Onthouding van stemming of niet deelname „dient de Verenigde Staten en zal door de Russische Federatie als zodanig opgevat worden”, schreef de Russische delegatie. Diplomaten zagen het als een dreigement.

Geen bevoogding

Andere landen stemmen niet mee met het Westen omdat ze af willen van westerse bevoogding. Van de 54 Afrikaanse landen steunden er in maart 27 de VN-resolutie waarin de Russische inval werd veroordeeld. Africa Confidential sprak vertrouwelijk met acht ambassadeurs. „De meeste ontwikkelingslanden hebben er genoeg van dat anderen hun gedrag dicteren”, zei één diplomaat. Een collega: „We zullen ons losmaken uit de omhelzing door het Westen.” Een derde hekelde dat er wel heel veel aandacht is voor het „witte Oekraïne”, maar veel minder opwinding over het leed in Somalië of de Centraal Afrikaanse Republiek. Sommige ambassadeurs wezen op de invloed van Rusland, anderen zeiden vooral te letten op het gedrag van China.

Onder de zestien Afrikaanse ‘onthouders’ waren landen die traditioneel door Rusland gesteund worden, zoals Angola en Mozambique, en autoritaire regimes die door het Westen gestraft zijn met sancties voor corruptie of de schending van mensenrechten, zoals Burundi. Ook Zuid-Afrika houdt zich in de confrontatie met Rusland op de vlakte.

In het immense gebied rond de Indische en de Stille Oceaan is openlijke steun voor de westerse lijn eveneens opvallend gering. Behalve grootmacht China, dat in Rusland een bondgenoot tegen de VS ziet, houdt ook zwaargewicht India, dat traditioneel veel wapens afneemt van Rusland, afstand. Voor veel landen in de regio weegt steun voor het Westen klaarblijkelijk niet op tegen een goede relatie met Rusland. Een aantal landen heeft, net als Rusland, een autoritair regime. En vooral voor de kleinere landen, schreef regio-specialist Derek Grossman, geldt dat ze niet alleen de reactie van Rusland vrezen, maar óók repercussies van China.

Na zes weken oorlog tekent zich een duidelijke driedeling af. Het Westen, vereend in de steun voor Oekraïne. Rusland, gesteund door een handvol bondgenoten. En een enorme groep landen die probeert niet te kiezen.