Boekenweekessay van Marieke Lucas Rijneveld is geen essay, maar een smakelijk tussendoortje

Als kind voelde hij zich vaak ‘een korstje’: iets misplaatsts, waar iedereen zo snel mogelijk vanaf wil. Wat hielp daartegen? Lezen vooral, en lieve juffen. Het warmtefort, het essay voor de Boekenweek 2022 door Marieke Lucas Rijneveld (1991), is geen essay, maar veeleer een klein stukje autobiografie, soepel geschreven, vermakelijk om te lezen. Het heeft niet veel om het lijf, maar is wel een smakelijk tussendoortje.

Wie Rijnevelds proza associeert met de meanderende, geladen, gloedvolle en benauwende zinnen uit zijn met de International Booker Prize bekroonde debuut De avond is ongemak of met zijn tweede, onlangs met een dubbele Vlaamse Boon beloonde Mijn lieve gunsteling, kijkt een beetje verbaasd op. Rijneveld boort een ander register aan, toegankelijker, vlotter. Associatief is het nog steeds, inhoudelijk, maar stilistisch is het anders. De zinnen zijn korter en helderder. Geestiger, ook. En uiteindelijk minder beklijvend, dat ook wel.

Rijneveld blikt terug op zijn jeugd en op de geschiedenis van de dorpsschool waar hij op zat, in Nieuwendijk. Er zijn daar onlangs diverse soorten vleermuizen aangetroffen. Dankzij hun aanwezigheid kan de school niet meteen gesloopt worden. Dat lucht op, want Rijneveld ziet op tegen het ‘wegbulldozeren’. Op school voelde hij zich gekoesterd. Hij leerde er bovendien lezen en ontdekte dankzij boeken hoe meer mensen zich een korstje kunnen voelen, wat scheelde.

Een groot deel van Het warmtefort bestaat uit het navertellen van Matilda, een van de geweldige kinderboeken van Roald Dahl. Dat Rijneveld van het oeuvre van Jan Wolkers houdt was bekend, de liefde voor Dahl, of althans voor dit ene boek van Dahl, is nieuw. Zowel dit boek als de verfilming ervan maakten grote indruk op de jonge Rijneveld.

Lees ook de recensie van Mijn lieve gunsteling: De nieuwe Marieke Lucas Rijneveld: hoogst uitzonderlijke literatuur

Dat is volkomen terecht, geheel en al begrijpelijk, en innemend bovendien, maar toch is het wonderlijk hier zoveel ruimte aan te wijden. Matilda’s juf doet Rijneveld denken aan zijn eigen lieve juffen, stuk voor stuk anders, maar samengesmolten tot het ‘fort van warmte’ uit de titel van het essay.

Bij hen kon hij terecht na de plotselinge dood van zijn oudere broer. De juffen zagen hem staan. Na het verlies van hun andere kind waren de eigen ouders niet zo goed meer in staat door de mist van het gemis heen te kijken. De link met Matilda is duidelijk en begrijpelijk, maar Rijneveld gaat dusdanig uitvoerig in op de precieze inhoud van Dahls kinderboek, en geeft een hoop citaten bovendien, dat je echt beter het boek zelf kunt lezen.

Wat wel steeds blijkt, is hoe gemakkelijk Rijneveld zich kan verplaatsen in het kind dat hij was. ‘Overal waar ik kom voel ik me een nieuweling’, stelt hij dan ook. En dat hij liefst ‘een kwekeling van het leven’ wil zijn, wat helpt: hij houdt zijn blik fris. In treffende vergelijkingen beschrijft hij hoe de wereld was als kind. In de kerk hoort hij dat de Heer in zijn hart wilde komen wonen, maar hij had daar liever de juf. Wat nu? Een ‘luchtmatras’ opblazen maar, past dat erbij? Je begrijpt het getob, en ziet het voor je. Rijneveld blinkt tot nu toe danig uit in poëzie en proza voor volwassenen. De onverwachte conclusie na het lezen van Het warmtefort luidt dat er ongetwijfeld ook een erg goede schrijver voor kinderen in hem schuilgaat.