Fotograaf Jan Banning verbeeldt de dromen van een (onschuldige?) Amerikaanse gevangene

Een kinderfietsje met een rood plastic mandje ligt alleen en verlaten in een donker bos. Een onheilspellend beeld. Wat is hier in godsnaam gebeurd, vragen we ons af.

De foto is te zien op de tentoonstelling Het Oordeel | Buiten redelijke twijfel? in het Nederlands Fotomuseum, waar fotograaf Jan Banning zich verdiept in het lot van de Amerikaanse Christina Boyer, die in 1992 haar driejarige dochtertje Amber zou hebben vermoord en nu al dertig jaar een levenslange straf uitzit in de Pulaski State Prison in Georgia (VS).

Banning kwam met Boyer in contact toen hij voor zijn fotoproject Law and Order het rechtssysteem in vier landen fotografeerde en de Pulaski-gevangenis bezocht om daar vrouwelijke gevangenen te portretteren. Hij was gefascineerd door de casus van een van hen, Boyer, raakte overtuigd van haar onschuld en zet zich sindsdien actief in voor haar vrijlating.

Lees ook: Podcast over Christina Boyer. Zit zij 28 jaar onterecht vast voor moord?

Gek genoeg is er op de tentoonstelling slechts één foto te zien die Banning van Boyer maakte: haar portret uit die eerste serie uit 2013. Na herhaaldelijke pogingen mocht hij haar in 2019 nog één keer bezoeken en kreeg toen geen toestemming meer voor een foto. Banning koos ervoor van Het Oordeel een ‘caleidoscopische casestudy’ te maken, waarin hij behalve eigen documentaire en geënsceneerde foto’s ook gebruikmaakt van krantenpagina’s, juridische papieren en persoonlijke documenten en foto’s van Boyer zelf. We zien kiekjes uit het familiealbum van Boyer, met Amber als vrolijke baby, een peuter die in roze tutu rond de kerstboom danst, moeder en dochter samen op de bank. Boyer laat ons meelezen in haar dagboeken, die ze schreef in de gevangenis: „Ik ben zo moe van het vechten, ik heb niks verkeerds gedaan.”

Moeizame strijd

In juridische documenten volgen we de moeizame strijd rondom haar veroordeling en de vruchteloze pogingen om vervroegde vrijlating. Banning combineert deze elementen met spannende, geënsceneerde foto’s waarin hij de verhalen verbeeldt die Christina Boyer hem vertelde over haar leven, haar dochtertje, haar dromen en angsten. En met prachtige straat- en landschapsfoto’s die hij maakte in de buurt van de gevangenis. Hij nodigde Boyer uit vrijelijk te associëren bij die beelden, wat resulteerde in teksten waarin woede en gelatenheid, wanhoop én hoop samenkomen. Bij een foto van een wit hutje in een verlaten landschap lezen we: „Als ik mezelf laat dromen, zie ik mezelf in een klein eigen huisje op een klein stukje land, met een auto en een hond. […] Op een dag zal het me lukken.”

Verandering aanjagen

Banning plaatst zich met Het Oordeel in een lange traditie van documentaire fotografie waarin misstanden aan de kaak worden gesteld om bewustwording te creëren, protest aan te tekenen, verandering aan te jagen. Lewis Hine deed het in het begin van de twintigste eeuw in Amerika, met zijn foto’s over kinderarbeid, en zette daarmee de afschaffing ervan in gang; Ansel Adams fotografeerde de schoonheid van de Amerikaanse natuur wat leidde tot meer geld voor de National Parks. De Zuid-Afrikaanse Zanele Muholi, die zichzelf visual activist noemt, vraagt aandacht voor de lhbti-gemeenschap, wat moet leiden tot meer begrip en minder geweld; Mathieu Asselin adresseert met zijn boek Monsanto onder andere milieuvervuiling.

Banning gaat ver in zijn betrokkenheid – in de begeleidende tekst spreekt hij over zichzelf als artivist; hij correspondeert en belt met Boyer, coördineert acties rondom haar voorwaardelijke vrijlating, vraagt sympathisanten Boyer persoonlijk te mailen om haar te steunen, regelde een ‘vrijspraakteam’ van de Georgetown University om de zaak te bestuderen. Dat verbaast niet echt. In zijn eerdere projecten was er altijd al een sterke focus op recht en onrecht, macht en onmacht. Bannings fascinatie voor systemen, wetten en regels, en hoe mensen daar soms tussen vermalen kunnen worden, zijn al decennialang een leidraad in zijn oeuvre.

Alhoewel Banning geen twijfel lijkt te hebben over Boyers onschuld, lijkt dit niet waar Het Oordeel van wil overtuigen. Banning tilt, hoezeer hij ook betrokken is bij haar persoonlijke tragedie, het verhaal naar een algemener plan, door te wijzen op de volgens hem „buitengewone wreedheid” van het Amerikaanse rechtssysteem, de uitwassen van trial by media en de belabberde rechtspositie van mensen die in armoede moeten leven. In de hoop, wellicht, dat dit fotografieproject een van de zaadjes is die ooit tot verandering zullen leiden.