Oekraïense vrouwen delen tips om zich te beschermen tegen verkrachting

Ongeveer veertig mensen, vooral vrouwen en meisjes, schuilen op 25 februari in een school in Malaya Rohan, een dorp in de buurt van de Oekraïense stad Charkov. De Russen zijn daar die dag binnengevallen. Een 31-jarige vrouw zit in de kelder van de school met haar dochtertje, moeder, broer en zus. De mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch (HRW), aan wie de vrouw dit verhaal verteld heeft, tekende de gebeurtenis op in een eerste rapport over oorlogsmisdaden in Oekraïne, dat deze week verscheen.

Op 13 maart, zo vertelde de vrouw aan HRW, maakt een Russische militair rond middernacht met geweld de ramen van de school kapot en gaat naar binnen. Hij zegt dat de 31-jarige vrouw hem moet volgen naar een klaslokaal op de tweede verdieping. Hij richt een pistool op haar, ze moet zich uitkleden en hem oraal bevredigen. De hele tijd houdt hij zijn pistool bij haar slaap of in haar gezicht. Twee keer schiet hij in het plafond, naar zijn zeggen om haar „motivatie” te geven. Vervolgens verkracht hij haar.

Ze moet lange tijd op een stoel zitten. Wanneer zij klaagt dat ze het koud heeft, mag ze van de soldaat alleen haar bovenkleding aandoen. Niet haar ondergoed of broek. Op het moment dat ze haar kleding aantrekt, vertelt de militair dat hij een 20-jarige Rus is en noemt zijn naam. Die is bekend bij Human Rights Watch, maar de organisatie wil de naam niet delen.

Vervolgens wil de militair dat ze naar de kelder gaat om haar spullen te halen, zodat ze bij hem in het klaslokaal kan blijven. Ze weigert. „Ik wist dat mijn dochter zou huilen als ze me zou zien”, vertelt ze aan HRW. Hij verkracht haar opnieuw. Hij zet haar een mes op de keel, snijdt in de huid van haar nek en vervolgens in haar wang. Ook snijdt hij een stuk van haar haar af en slaat haar met een boek in het gezicht. De lokale autoriteiten zijn momenteel bezig met een aanklacht tegen deze soldaat.

Snijwonden en blauwe plekken

Het is het eerste geval van aan de oorlog gerelateerd seksueel geweld in Oekraïne dat Human Rights Watch kan bevestigen. De mensenrechtenorganisatie is in het bezit van foto’s van de snijwonden en blauwe plekken in het gezicht van de vrouw. HRW heeft het incident kunnen verifiëren na gesprekken met verschillende mensen die ter plekke waren. „We kunnen er niet in detail op ingaan, maar deze gebeurtenis vond een aantal weken geleden plaats en we hebben de tijd genomen om die goed te onderzoeken”, vertelt Hugh Williamson, HRW-directeur Europa, aan de telefoon. „We zijn heel voorzichtig met dit soort zaken en we weten 100 procent zeker dat wat zij zegt, klopt.”

HRW ontving drie andere beschuldigingen uit dorpen in de noordelijke regio Tsjernihiv en in het zuidoostelijke Marioepol, maar kan die nog niet verifiëren. Ook kan de organisatie niet bevestigen dat verkrachtingen structureel plaatsvinden.

Vorige week sprak het Britse dagblad The Times met een 33-jarige vrouw uit een dorp nabij Kiev. Zij vertelt meermaals te zijn verkracht door twee „dronken soldaten”. Haar vierjarige zoontje zat in de kamer ernaast te huilen. Kort daarvoor was haar man vermoord in de tuin. De soldaten kwamen een paar keer terug. De derde keer waren ze „zo dronken dat ze amper konden staan”, beschrijft de vrouw. Toen ze in slaap vielen, kon ze met haar zoon ontsnappen.

Je hoeft je niet schuldig te voelen. Het is niet gebeurd omdat er iets mis met je is. Niet omdat je in de stad bleef, water ging halen of jong bent

Handleiding voor vrouwen

Amnesty International kan de verhalen nog niet onafhankelijk bevestigen. Wel verschijnen in de media steeds meer schrijnende foto’s en video’s en verhalen die aanwijzingen voor seksueel geweld bevatten. Die gruweldaden krijgen vooral een gezicht na de terugtrekking van de Russen uit de stad Boetsja afgelopen weekend.

Maar volgens de Oekraïense overheid duiken er wel steeds meer verhalen op van seksueel geweld door Russische soldaten. „We zien helaas talloze gevallen waarin Russische soldaten vrouwen verkrachten”, zei de Oekraïense minister van Buitenlandse Zaken Dmytro Koeleba begin maart tijdens een congres van de denktank Chatham House. „Rusland moet verantwoordelijk worden gehouden voor deze daden.”

Niet zwijgen

Ook de Oekraïense president Volodymyr Zelensky sprak dinsdag tijdens zijn speech bij de VN-Veiligheidsraad over slachtoffers die zijn „verkracht en vermoord voor de ogen van hun eigen kinderen”. Het Oekraïense parlementslid Maria Mezentseva roept op „niet te zwijgen” over verkrachtingen. In een interview met het Britse Sky News spreekt zij over een vrouw die meerdere malen zou zijn verkracht in het bijzijn van haar kind in Bovary, een voorstad van Kiev. „De beschuldigingen moeten worden geregistreerd, alleen zo kan het recht zegevieren”, zegt zij.

Lees ook ‘Verkrachting als oorlogsmisdaad blijft veel te vaak onbestraft’

De Oekraïense mensenrechtenadvocaat Kateryna Boesol verzamelt al sinds de Russische annexatie van de Krim in 2014 aanklachten van seksueel geweld tegen vrouwen én mannen. Ook nu hoort zij weer schrijnende voorbeelden. „Verhalen van familieleden en kennissen van vrouwen die herhaaldelijk worden verkracht, die na een verkrachting worden vermoord, of voorbeelden van groepsverkrachtingen”, vertelt ze telefonisch vanuit haar tijdelijke verblijfplaats in Duitsland.

De Oekraïense procureur-generaal Iryna Venediktova heeft inmiddels een onderzoek aangekondigd. Het Internationaal Strafhof opende begin maart per direct een onderzoek naar oorlogsmisdaden in Oekraïne, nadat 39 lidstaten hierom hadden gevraagd. Conflictgerelateerd seksueel geweld wordt ook gezien als een oorlogsmisdaad.

Boesol merkt dat de angst voor seksueel geweld onder Oekraïense vrouwen en meisjes toeneemt. De Oekraïners die zij spreekt, vertellen over een groeiende ongerustheid over „de veiligheid van jonge meiden”. „Ze verstoppen zich constant”, zegt Boesol. „Vrouwen proberen publieke ruimtes te vermijden.”

Instagramtips tegen verkrachting

Op Instagram gaan posts rond waarin Oekraïners elkaar waarschuwen voor verkrachting en tips delen over hoe je je moet beschermen. „Loop niet alleen over straat. Denk alvast na over wat je doet als je wordt aangevallen. Neem een schaar of bus deodorant mee om je te verdedigen.”

Als je sterk bent kun je de ‘actieve confrontatie’ zoeken: ‘gillen, bijten, verwonden’ en de aandacht van omstanders trekken. Bij een ‘passieve confrontatie’ kun je proberen de verkrachting te vermijden door met de dader te praten. Als geweld onontkoombaar is, liegt de handleiding er niet om: „Helaas komt moord na verkrachting vaak voor. Wees alert en red uw leven ten koste van alles.”

Als meer gebieden worden bevrijd en mensen zich veilig genoeg voelen om te praten, zullen er steeds meer verhalen opduiken

Kateryna Boesol Oekraïense mensenrechtenadvocaat

Hoe serieus Oekraïners het risico op seksueel geweld nemen, blijkt uit de details van de adviezen op Instagram. Medische tips over ontsmetting en behandeling van wonden worden gedeeld, evenals een gericht stappenplan voor het beëindigen van „ongewenste zwangerschap”. Waar slachtoffers het „onweerstaanbare verlangen” kunnen voelen om zich te wassen, is het belangrijk om geen bewijs „te vernietigen”. Ook bieden de handleidingen morele steun. „Je hoeft je niet schuldig te voelen. Het is niet gebeurd omdat er iets mis met je is. Niet omdat je in de stad bleef, water ging halen of jong bent. Je blijft de persoon die je was, het bevlekt je niet.”

Volgens mensenrechtenadvocaat Boesol is seksueel geweld al sinds de annexatie van de Krim in 2014 onderdeel van de oorlogsvoering. Een VN-rapport over de periode 2014-2017 spreekt over ‘afranselingen en elektrocutie op de geslachtsdelen, verkrachting en gedwongen naaktheid’ die als marteling en ondervragingsmethode werden gebruikt, zowel in de door Rusland gecontroleerde gebieden, als door de Oekraïense overheid.

„Het moeilijke is dat dit een onzichtbare groep is en dat organisaties eerst moeten begrijpen hoe zij slachtoffers kunnen benaderen”, zegt ze. Vanwege de gevoelige aard wordt seksueel geweld vaak over het hoofd gezien, ziet ook HRW-directeur Williamson. Het is lastig te bevestigen omdat er veel schaamte omheen hangt. Boesol: „Over het algemeen komen oorlogsslachtoffers van seksueel geweld pas later naar voren om te praten over hun ervaringen. Als meer gebieden bevrijd worden en mensen zich veilig genoeg voelen om te praten, zullen er steeds meer verhalen opduiken.”

Correctie (19 april 2022): In een eerdere versie van dit artikel stond dat de Russen seksueel geweld pleegden in de periode 2014-2017. In het VN-rapport staat dat dit ook gebeurde in de gebieden in Oekraïense handen. Dat is hierboven aangepast.