Galerietips: Zwart land en een magische kalkspuit

Magische kalkspuit op de Waddenzee

Een eindeloos uitgestrekte zee, bijna zo glad als een spiegel, een dun pijpje dat rechtop staat in het water en een witte wolk van kalkgruis dat uit die buis enkele meters omhoog spuit. Met zijn serie In Elements maakte Sjoerd Knibbeler foto’s die je bijna kunt horen: de matte stilte van het Wad bij schemering, de doffe plof van het gruis dat omhoogschiet, het regenachtige gekletter als de grotere kalkbrokken in het water landen. Pfoef, swoesj, takketakketak. Zoiets.

Met een kleine toevoeging laat Knibbeler de elementen zien die samen dit Wad vormen: het schitterende licht, de wind, het water. De foto’s zijn mooi, maar ze gaan ook over iets dan ons allemaal aangaat. Knibbeler – die eerder onder andere papieren vliegtuigjes fotografeerde naar nooit ontwikkelde vliegtuigmodellen, en een installatie bouwde waarmee hij zelf een tornado kon opwekken in zijn woonkamer – is geïnspireerd door ideeën van wetenschappers om mogelijk op grote schaal krijtdeeltjes in de stratosfeer te schieten, om zo de effecten van klimaatverandering te dempen.

Met dit soort ambitieuze ideeën over mondiale geo-engineering kent de mens zich definitief de rol als ‘heerser van de aarde’ toe, zonder overigens de exacte gevolgen van zo’n experiment te kennen. Mooi aan Knibbelers foto’s is dat ze die dappere machteloosheid uitdrukken: het dunne buisje in de eindeloze zee, het kalkpoeder dat meewaait in de wind, glinsterend in het laatste beetje zonlicht – een experiment dat direct is overgeleverd aan de elementen. Dit kan toch niet de oplossing zijn? Klimaatkunst kan soms machteloos ogen of vervreemdend werken, omdat het onderwerp zó ontastbaar groot is. Hier is die machteloosheid van de voorgestelde oplossing precies het onderwerp.

Naast foto’s uit de serie In Elements is in de Rotterdamse galerie Roof-A een aantal foto’s uit de Exploded Views-reeks te zien: prachtige, abstracte lichtcomposities die voortkomen uit een ingenieus spel met prisma’s in een door Knibbeler zelfgebouwde camera obscura. Het zijn heerlijk dansende composities van lijnen, kleur en textuur, waar je vrolijk van wordt. Ze keren terug naar de kern van de fotografie: het vangen van licht.

Thomas van Huut

Zwart landschap

Hong Kong by night, New York by night, enzovoort: iedereen kent die foto’s wel van steden die ’s nachts zijn gefotografeerd (of erger nog: geschilderd) waarbij het menselijk bestaan is teruggebracht tot wat gekleurde lichtjes. Wat ooit uit ongetwijfeld nieuwsgierigheid was bedacht – hoe leeft een stad ’s nachts is immers een goeie vraag – werd al snel kitsch waar je niet blij van wordt.

De fotograaf Vincent van Gaalen (1984) pakte het anders aan. Zo’n twee jaar geleden besloot hij plekken in Europa op te zoeken waar geen mensen woonden en waar dus ook by night geen lichtvervuiling was. Het project mondde uit in de serie Abscence, die te zien is in Atelier K84. Interessant idee: hoe zwart is het landschap ’s nachts en hoe kan je al dat zwart vastleggen?

Voor wie denkt dat je uitkomt bij het ‘zwarte vlak’ vergist zich. Op Van Gaalens foto’s zie je in bijvoorbeeld de Pyreneeën nog best wat stenen, water en struiken. Ook in Oostenrijk, Tjechië of Frankrijk zijn nog natuuronderdelen te onderscheiden, ook als het zwart is. Rots is minder zwart dan gras, struik is minder zwart dan water. De mensloze Ardennen zijn opvallend genoeg het zwartst van allemaal.

„Zwart is de steen die in het schuim plonst” en „zwart is de aardbol”, dichtte de Amerikaanse dichter Ted Hughes ooit. Je zou er aan kunnen toevoegen: zwart is ook het schuim waar de steen in plonst. Waar de mens niet is, is het zwart – zoveel is duidelijk.

Het goeie van de foto’s is dat dit verder gaat dan een abstract idee. Een kunstenaar had kunnen kiezen voor zwarte vlakken met Zwart Landschap 1, Zwart landschap 2. Daar had je niet eens de deur voor uit gehoeven. Op zichzelf was dat geestig geweest, maar de kans is groot dat je je na ‘Zwart landschap 7’ toch een beetje gaat vervelen.

Bij Van Gaalen is dat niet het geval: het zwarte landschap van Terschelling is fascinerend met die zwarte lucht met het net iets anders zwarte water eronder. Op Pyrénéés-Atlantique (Absence 6) kan je een zwart berglandschap ontwaren dat zo uit de Romantiek lijkt weggelopen, net als die zwarte lucht.

Het hele idee van eenzame gebieden waar „onder het licht van maan en sterren verwondering vrij spel krijgt en waar we een nieuwe wereld buiten onszelf waarnemen” zoals de foto’s worden geduid op de site van de galerie, is hinderlijke zweefpraat. Het gaat erom dat Van Gaalen met zijn zwarte landschappen een mooie noot toevoegt aan landschapskunst.

Toef Jaeger