Houd leerlingen scherp door eisen te stellen

Het is ploegen in de modder dit jaar in het onderwijs. Volgens voorzitter Henk Hagoort van de VO-Raad „staan leerlingen niet aan” dit jaar. De terminologie is wat bijzonder, maar het klopt wel: leerlingen zijn moeilijker dan eerst aan het werk te krijgen. De VO-Raad stelt dat leerlingen tijd en ruimte nodig hebben om weer bij de les te komen.

De oplossing bestaat volgens de raad uit het toelaten van gezakte leerlingen op een vervolgopleiding. Hagoort noemt deze oplossing creatief, wat verdacht veel lijkt op een eufemisme voor het loslaten van kwaliteitscriteria. In werkelijkheid vergroot dit voorstel het stuwmeer aan inhaalwerk. Sterker nog: de maatregel doet denken aan het verplaatsen van het stuwmeer, wat zinloos en soms zelfs schadelijk is.

De routine is weg en dat merk je in de klas. Het tonen van een actieve werkhouding valt veel leerlingen zwaar. In de online lesperiode heeft menig bovenbouwleerling zich bekwaamd in het combineren van gamen met het periodiek opsteken van een handje vanachter een zwart scherm. De leerlingen in de onderbouw wisten zich veelal te vermaken met het filmen van een dansje of koken in het Frans. Met geconcentreerd werken heeft dit weinig te maken.

Tegenstrijdig

De aandacht moet terug in de les en dat is een grote opgave. Het verlichten van de toelatingseisen is tegenstrijdig met het hoofddoel van de VO-Raad: het verhogen van de onderwijskwaliteit. Om in de terminologie van de VO-Raad te blijven, het „aanzetten” van leerlingen door het uitstellen van actie is een redenering die voorbij gaat aan de lespraktijk.

Inmiddels hebben we al een paar jaar ervaring met het verlagen van de examennormen. In mijn lessen heeft dit in ieder geval geen verbetering in werkhouding opgeleverd. Een voorbeeld is de extra herkansingsmogelijkheid. De meeste van mijn leerlingen hebben in de tweede herkansing ongeveer hetzelfde cijfer als bij de eerste. Het aantal inhalers blijft ook na de versoepeling van de quarantaineregels uitzonderlijk hoog. Een leerling wist dit goed te verklaren: na mijn mededeling dat de limiet in extra herkansingen was bereikt, merkte hij op, dat je je ook gewoon ziek kunt melden als je niet hebt geleerd.

Lees ook: Leerachterstanden inlopen? De toekomstige achterstanden dienen zich al aan

Ook de huidige mogelijkheid om het profielwerkstuk niet mee te laten tellen op je eindlijst leidt tot wonderlijke eindproducten. De leerling kan het vak alleen wegstrepen als hij of zij iets inlevert, met nadruk op iets. Het resultaat is opvallend vaak een knutselwerkje, zonder inhoud of structuur. Laatst leverde een vwo-leerling na de uitgestelde deadline een profielwerkstuk in dat bestond uit drie losse alinea’s en een tekening, want ze was nu eenmaal niet zo goed met taal.

De Pavlov-reactie is het oneindig aanbieden van ondersteuning buiten de les, maar de vraag is of dat werkt. Het aantal leerlingen dat tijdens een oefenexamen in een steunles, bijles of examentraining niets opschrijft, blijft bevreemdend hoog, net als het aantal absenten.

Voor de duidelijkheid: voor corona hadden we in Nederland de minst gemotiveerde leerlingen ter wereld. De kwaliteit van het Nederlandse onderwijs daalt al jaren. De lees-en rekenvaardigheden van Nederlandse leerlingen nemen gestaag af. Corona heeft dit proces versneld en zichtbaarder gemaakt.

Als je wilt dat jongeren presteren, moet je veel van ze verwachten

Een belangrijk kernpunt voor onderwijskwaliteit is het hoog houden van de verwachting van de leerling. Ik heb ooit tijdens een studiereis over excellentie in het Amerikaanse onderwijs een trits aan scholen en universiteiten bezocht. Harvard, public charter school, Trinity: ze leken weinig op elkaar, maar de gemene deler was het uitgangspunt, waar de gemiddelde jeugdvoetbaltrainer al jaren naar handelt: als je wilt dat jongeren presteren, moet je veel van ze verwachten.

Onderliggende idee

En daar gaat het mis bij het voorstel om de toelatingseisen van vervolgopleidingen flexibel toe te passen. Een vrije vertaling van de boodschap van de VO-Raad is: het maakt niet uit wat de leerling doet en ook niet wanneer. Het onderliggende idee is dat leerlingen te gedemotiveerd zijn om te blijven zitten, wat veel weg heeft van de omgekeerde wereld.

Het verlagen van de lat voor heeft meerdere gevolgen. Ten eerste daalt de onderwijskwaliteit. Ten tweede passen gemotiveerde leerlingen zich waarschijnlijk aan door alle symptomen van betrokkenheid te elimineren, demotivatie werkt namelijk beter. Als laatste verplaatst het probleem zich. In de kleine lettertjes staat ongetwijfeld dat een student alsnog de toegang wordt geweigerd als de ontbrekende onderdelen niet worden gehaald, maar de meeste mensen lezen daar over heen. Het naderhand wegsturen van een student, omdat er een probleem is met de toelatingseisen is pijnlijk en niet uit te leggen.

Het hooghouden van de lat blijkt lastig in een land waar de woorden van J.C. Bloem een ijkpunt zijn: alles is veel voor iemand die niets verwacht. Toch is het behouden van het niveau belangrijk. Hameren op een actieve werkhouding in de les blijft de eerste stap om uit de impasse te komen. Het verlagen van de verwachting van de leerling werkt averechts.