Het is nog geen gasnoodplan, maar het lijkt er wel op

Wie de winterjas in maart hoopvol had weggeborgen, heeft hem in besneeuwd april misschien alweer gepakt. Trek ook die wollen trui maar weer aan. Want in een nieuwe campagne voor energiebesparing adviseert de overheid de thermostaat niet hoger te zetten dan 19 graden. Thuis én op kantoor.

De overheid gaat zelf het goede voorbeeld geven, in een paar honderd Rijkskantoren gaat de verwarming twee graden omlaag. Daarnaast reserveert het Rijk de komende jaren 4 miljard euro subsidie voor de isolatie van 2,5 miljoen woningen. Deurdrangers, tochtstrips en brievenbusborstels moeten de mensen zelf aanbrengen. Burgers wordt ook gevraagd maximaal vijf minuten te douchen („Tip! Zet een liedje op van vijf minuten of korter”), bedrijven om vaker het licht uit te doen.

„Goed voor je portemonnee, het klimaat én het helpt ons om minder afhankelijk te worden van gas uit Rusland”, aldus minister Rob Jetten (Klimaat en Energie, D66), die de campagne zaterdag met minister Hugo de Jonge (Volkshuisvesting, CDA) lanceerde in Delft, in een van de Rijksgebouwen met het hoogste gasverbruik.

Drie argumenten

Jetten noemde drie stevige argumenten, maar bepaald geen nieuwe. De gasprijs begon een jaar geleden al fors te stijgen door de rappe economische groei na de mondiale coronalockdown, in combinatie met een beperkte gasaanvoer. Klimaatverandering is ook al even gaande (desalniettemin voldeed Nederland vorig jaar opnieuw niet aan de klimaatdoelstellingen). En de afhankelijkheid van Russisch gas werd ook al ‘onwenselijk’ genoemd in 2014 (annexatie van de Krim, MH17).

Het lijkt erop dat Nederland serieus rekening houdt met het scenario dat de Russische president Poetin de gaskraan dichtdraait. Nederland haalt zo’n 15 procent van zijn gas uit Rusland (huishoudens zijn verantwoordelijk voor ongeveer een kwart van het totale gasverbruik). Donderdag dreigde Poetin dat Rusland niet meer levert aan EU-landen als niet via roebelrekeningen wordt betaald.

Lees ook: Pokeraar Poetin speelt schimmig spel met roebel

Duitsland, voor 55 procent van zijn gas afhankelijk van Rusland (en voor 13 procent van Nederland), kondigde deze week aan zijn gasnoodplan te activeren. Het gaat vooreerst om monitoring van voorraden, gesprekken met grote afnemers, en een oproep aan consumenten om gas te besparen.

Nederland is nog niet zover dat het zijn gasnoodplan uit 2019 in werking stelt, aldus minister Jetten. Maar het lijkt er verdomd veel op. Een oproep zoals Jetten zaterdag deed aan huishoudens en bedrijven wordt in het gasnoodplan uit 2019 beschreven als de lichtste en eerste maatregel om te overwegen tijdens een „gascrisis/noodsituatie”.

Escalatieladder

De volgende maatregel op de crisisladder is een verzoek aan buurlanden om minder gas van Nederland af te nemen. In januari deed het kabinet dergelijke verzoeken aan Duitsland, België en Frankrijk, in de hoop de gaswinning in Groningen af te kunnen bouwen.

Bovendien heeft het Rijk in februari al navraag gedaan bij tientallen grote industriële gasverbruikers, om een beeld te krijgen van de gevolgen van eventuele afschakeling (maatregel zeven op de escalatieladder). De maatschappelijke en economische gevolgen blijken „zeer stevig”. Denk aan veiligheidsrisico’s en verstoring van voorzieningen, faillissementen en werkloosheid.

Lees ook: De slimste sanctie ben je zelf

Maar zover is het nog niet. Eerst moet, volgens de slogan ‘Zet ook de knop om’, de thermostaat omlaag. Het advies van 19 graden is nieuw. Maar de oproep om energie te besparen niet. Sterker: fabrieken en kantoren zijn al sinds 1993 verplicht tot energiebesparing, de handhaving schiet echter tot op heden tekort.

Op een wrange manier heeft Klimaatminister Jetten nu het tij mee. „De oorlog in Oekraïne is een zet in de rug geweest om dit groots aan te pakken”, aldus Jetten. „Ik denk dat de mensen die wat sceptischer waren over energiebesparing nu ook wel de noodzaak daarvan inzien. De vanzelfsprekendheid van altijd beschikbare goedkope energie is weg.” Net als de prijs is Poetin een prikkel.

Tegelijk is de campagne een tegenvaller voor de gemiddelde kantoorman, die volgens onderzoek het liefst en het best presteert vanaf 22 graden. Vrouwen zitten daar gemiddeld nog een graad of drie boven. Heeft Jetten nog een tip voor de vrouwelijke ambtenaar? „Als je het koud hebt, heb je misschien te lang stilgezeten in een vergadering. Korter vergaderen! En meer staand vergaderen, dat helpt ook.”