Nu het octrooi is verlopen, is dit kankermedicijn plots 99 procent goedkoper

De prijs van een blockbuster-medicijn tegen kanker is gekelderd nadat het octrooi is verlopen. Verschillende farmaceuten geven ziekenhuizen in geheime prijsafspraken een korting van 99 procent op de prijs die afgelopen jaren betaald is. Dat blijkt uit onderzoek van NRC in samenwerking met onderzoekscollectief The Investigative Desk.

Het gaat om het veelgebruikte middel Revlimid met de werkzame stof lenalidomide, dat onder andere wordt voorgeschreven bij patiënten met multipel myeloom. Bij deze kanker (bijnaam: de ziekte van Kahler) woekeren kwaadaardige plasmacellen in het beenmerg.

Revlimid kostte de Nederlandse ziekenhuizen afgelopen jaren honderden miljoenen. In 2019 betaalden ziekenhuizen in totaal 136 miljoen euro voor dit ene medicijn. Omgerekend kostte één pil (met een sterkte van 20 mg) eerder bijvoorbeeld 218 euro, een farmaceut biedt zo’n pil nu aan voor 90 cent. Een strip van 21 tabletten ging van ruim 4.500 euro naar 20 euro. Patiënten krijgen meerdere, soms tientallen van zulke kuren.

Revlimid werd tot voor kort verkocht door de Amerikaanse farmareus Bristol-Myers Squibb (BMS). Dat bedrijf had in 2019 het Amerikaanse Celgene overgenomen, gezamenlijk verdienden de twee bedrijven afgelopen jaren zo’n 75 miljard euro aan Revlimid.

Lenalidomide is een enorme moneymaker geweest voor de farmaceut

De capsules van Revlimid lijken relatief eenvoudig om te maken en experts verbazen zich dan ook al jaren over de hoge prijs. „Het is duidelijk dat lenalidomide een enorme moneymaker is geweest voor de farmaceut”, zegt Pieter Sonneveld, internist-hematoloog in het Erasmus MC Kanker Instituut. „Dat het ineens zoveel goedkoper kan, roept natuurlijk vragen op over de oude prijs”, zegt Carin Uyl-de Groot, professor gezondheidseconomie aan de Erasmus Universiteit. „Tegelijkertijd is deze besparing hard nodig, want de behandelingen voor multipel myeloom zijn stuk voor stuk duur. Vanwege deze en nog duurdere behandelingen kost een patiënt tussen de 700.000 en 1 miljoen euro per jaar.”

Tweeëntwintig prijsverhogingen

In de Verenigde Staten ligt de producent van Revlimid al jaren onder vuur. Celgene en BMS verhoogden de prijs van het middel daar maar liefst tweeëntwintig keer zonder het noemenswaardig te veranderen. Uit onderzoek in opdracht van het Amerikaanse Congres bleek dat prijsverhogingen werden doorgevoerd om aandeelhouders veel geld uit te kunnen keren en hoge verkoopdoelstellingen te halen. Verhogingen van de prijs van Revlimid leidden tot extra bonussen voor de top van het bedrijf.

Het middel kostte in de VS bij introductie in 2005 zo’n 215 dollar per pil. Dankzij een ‘waaier van octrooien’ kon het bedrijf de prijs in de loop van de tijd verhogen naar ruim 763 dollar per pil, zestienduizend dollar voor een strip. De fabrikant heeft in de VS nog tot 2026 octrooibescherming op lenalidomide. Vanwege strengere regelgeving mag het bedrijf in Nederland zulke prijsverhogingen niet doorvoeren.

Nu het octrooi in Nederland is verlopen, blijkt hoe goedkoop lenalidomide te produceren is. Concurrerende farmaceuten hebben ziekenhuizen dan ook extreem hoge besparingen van 99 procent aangeboden. Enkele ziekenhuizen melden zelfs besparingen die oplopen tot 99,5 of 99,75 procent. BMS is daardoor in Nederland vrijwel zijn gehele marktaandeel kwijt, zeggen bronnen tegen deze krant.

BMS schrijft in een reactie op vragen van NRC dat prijs gezien moet worden in het licht van de ‘waarde’ voor patiënten en de maatschappij. Daarnaast wil het bedrijf erop wijzen dat het in 2020 alleen al bijna 10 miljard dollar heeft uitgegeven aan onderzoek en ontwikkeling.

Onderhoudstherapie

Multipel myeloom tast botten aan, wat pijnlijke verzakkingen van wervels of botbreuken veroorzaakt. Lenalidomide is voor patiënten met multipel myeloom een belangrijk middel, dat de levensverwachting gemiddeld met enkele jaren heeft verhoogd. Ook verbeterde het de kwaliteit van leven aanzienlijk. „De stof lenalidomide heeft een remmend effect op kankercellen en activeert het immuunsysteem, waardoor dat de kanker beter kan herkennen en opruimen”, zegt Niels van de Donk, internist-hematoloog bij het Amsterdam UMC. „Doordat het effectief is en de bijwerkingen beperkt zijn, kunnen we patiënten het medicijn over een lange periode geven. ” Meer dan 90 procent van de patiënten met multipel myeloom wordt vroeg of laat behandeld met lenalidomide, zegt internist-hematoloog Sonneveld. „Het is succesvol als onderhoudstherapie om de ziekte jaren mee onder controle te houden. Ook fungeert het vaak als kapstok voor andere medicijnen tegen de ziekte.” De artsen zijn blij dat de prijs van het medicijn keldert. „De farmaceutische industrie moet winst maken om met dat geld nieuwe middelen te ontwikkelen”, zegt Van de Donk. „Maar zo’n prijsdaling had ik niet verwacht. Hier is wel héél veel aan verdiend.”

De werkzame stof lenalidomide is een variant op thalidomide, bekend vanwege een van de grootste debacles uit de geschiedenis van de farmaceutische industrie. Thalidomide werd eind jaren vijftig en begin jaren zestig verkocht als remedie tegen ochtendmisselijkheid en vermoeidheid bij zwangeren. Later bleek dat hierdoor duizenden kinderen zwaar verminkt, met onvolgroeide ledematen, werden geboren.

„Thalidomide remt de groei van bloedvaten, terwijl tumoren juist bloedvaten nodig hebben voor zuurstof en voedingsstoffen om te groeien. Zo kwamen onderzoekers op het idee om thalidomide in te zetten tegen de ziekte van Kahler”, zegt Marten Nijziel, internist-hematoloog bij het Catharina Ziekenhuis. Vanwege de sterke bijwerkingen werd de variant lenalidomide ontwikkeld, waar Celgene patent op wist te krijgen.

Als de kanker niet meer reageert op lenalidomide, of de bijwerkingen te pittig worden, stappen artsen vaak over op pomalidomide. Het patent op dat middel is nog niet verlopen, pomalidomide is dan ook het nieuwe kassucces van BMS/Celgene. Vanaf 2013 bedroeg de wereldwijde omzet op dit middel zo’n 14 miljard euro.

Als een populair medicijn uit patent gaat, mogen andere farmaceuten het middel ook aanbieden. Vaak keldert dan de prijs. Over het algemeen is het goed nieuws dat medicijnen betaalbaar worden. Toch ontstaan er soms nieuwe problemen. Onderhandelingen leiden dan tot zulke lage prijzen dat een deel van de aanbieders weer vertrekt. De markt is dan overgelaten aan één of twee dominerende partijen, wat bij een probleem in de productieketen meteen voor een landelijk tekort kan zorgen.