Wat verklaart de verkiezingsnederlaag van de SP?

„Allemaal gelul”, zegt de Nijmeegse SP-fractievoorzitter Hans van Hooft over de uitspraken van landelijk campagneleider Bart van Kent. Die wees vorige week na de gemeenteraadsverkiezingen naar de lage opkomst, de oorlog in Oekraïne en de nasleep van de coronacrisis om het grote verlies van de SP te verklaren. Het zou in de aanloop naar de verkiezingen te veel over landelijke in plaats van lokale thema’s zijn gegaan, daar had de SP volgens Van Kent onder geleden. Dat SP’ers in de coronacrisis de afgelopen twee jaar weinig de wijk in konden, was ook een nadeel geweest. „Ja”, zegt Van Hooft, „dit zijn zaken waar wij last van hadden, maar hier hadden alle partijen last van. Het ligt altijd aan jezelf.”

De SP was een van de grootste verliezers bij de lokale verkiezingen. De socialisten verloren ten opzichte van vier jaar geleden meer dan 100 raadszetels en houden er nog maar 173 over. De SP is definitief de aansluiting met de PvdA en GroenLinks kwijt, die allebei bijna 550 zetels hebben. De SP verloor door het hele land, maar vooral ook in voormalige rode bolwerken in de provincie Groningen. De partij is zelfs niet meer de grootste in Oss, waar ooit het electorale succes begon onder partij-icoon Jan Marijnissen.

Ook in vrijwel alle grote steden kreeg de SP klappen. In Nijmegen, waar de SP in 2014 nog de grootste partij was met acht zetels, bleven er nu, na een teruggang naar vijf zetels vier jaar geleden, nog maar drie over. De SP zat sinds het begin van deze eeuw vaak in het college, maar die vanzelfsprekendheid is weg nu de partij zo klein is geworden.

Weemoed

De Nijmeegse fractievoorzitter Van Hooft, die al sinds 1994 in de gemeenteraad zit, denkt met enige weemoed terug aan de jaren negentig, toen de SP in Nijmegen altijd beter scoorde dan de partij landelijk deed. „Er kwam hier altijd 5 of 10 procent bovenop. Maar toen was de SP nog nieuw, een buitenbeentje, nu zijn we meer gevestigde orde.”

In Nijmegen lijken andere linkse partijen van de neergang van de SP te profiteren, zoals de PvdA en de Partij voor de Dieren. Van Hooft denkt dat de SP landelijk een te weinig onderscheidend verhaal heeft en daarom bij deze gemeenteraadsverkiezingen slecht heeft gescoord. „Het is niet heel verrassend wat we zeggen. Neem een slogan als ‘betaalbaar wonen’; dat wil iedereen, daar onderscheiden we ons niet mee. We moeten als partij echt gaan nadenken of we het over de goede thema’s hebben.”

De kritiek van Van Hooft werd zaterdag breed gedeeld op een partijraad waar de nederlaag werd besproken. Afdelingsvoorzitters uit het hele land noemden de partij „slap”, „te voorzichtig” en „niet meer vernieuwend”.

Politiek socioloog Niels Spierings, universitair hoofddocent aan de Radboud Universiteit in Nijmegen, denkt dat het thema van de campagne voor de SP lastig was. „De SP is traditioneel sterk op armoede en ongelijkheid, maar deze campagne was wonen hét thema. Uit het Nationaal Kiezersonderzoek bij de Tweede Kamerverkiezingen vorig jaar bleek dat kiezers wonen meer associëren met de PvdA, die zijn issue owner.”

Spierings ziet voor de SP ook structurele problemen. Hele kiezersgroepen hebben volgens hem de partij grotendeels de rug toegekeerd. In de armere volksbuurten stemt een deel van de traditionele achterban landelijk tegenwoordig PVV, in de gemeenten heeft de SP concurrentie van lokale partijen.

In Nijmegen is dat de Stadspartij, de grote winnaar met vier extra zetels. „Die partij is ook vrij links en op de wijken georiënteerd, daar zit overlap met de SP.”

Een andere groep die de SP kwijt lijkt, zijn jongeren. „De SP was in Nijmegen niet dé studentenpartij maar trok ook bij linkse studenten stemmen, van ROC tot universiteit”, weet Spierings. De jonge kiezer is nu uitgeweken naar andere partijen. In de schaduwverkiezing op de Radboud Universiteit was GroenLinks met afstand favoriet met 40 procent, de SP scoorde slechts 5 procent. De Nijmeegse rechtenstudent Olaf Kemerink, tot 2020 lid van de SP, herkent dat. „De SP is terughoudend als het om klimaat gaat en flirt op het gebied van migratie met rechts. Voor veel radicaal-linkse jongeren heeft de SP afgedaan.”

Lees ook: Massaal royement stort SP dieper in crisis

Kemerink is oud-voorzitter van jongerenclub Rood en werd anderhalf jaar geleden uit de SP gezet vanwege communistische sympathieën. Zijn royement was het begin van een conflict dat vorig jaar eindigde in het royement van tientallen jonge leden. Ook de Nijmeegse afdeling kreeg ermee te maken: meerdere jonge leden werden geroyeerd, inclusief student Davey Essers, die op de kandidatenlijst stond. Essers heeft nog wel SP gestemd, maar denkt zeker dat het conflict effect had. „Het was niet bepalend, maar de SP heeft hier wel campagnekracht gemist. Je bereikt minder jongeren als je er zelf minder hebt.”

De nederlaag van deze week is voor de SP de vijfde op rij; onder leiding van partijleider Lilian Marijnissen werd sinds 2018 nog geen verkiezing gewonnen. Toch lijkt haar positie nog niet ter discussie te staan. Van Hooft snapt dat, maar heeft ook twijfels. „Ze doet het best goed, je moet iemand de tijd gunnen. Aan de andere kant: haar verhaal slaat bij kiezers nog niet echt aan.”

Marijnissen kondigde zaterdag op de partijraad aan zich op thema's als klimaat en migratie meer te willen onderscheiden van andere linkse partijen. „Alsof iedereen zichzelf een warmtepomp kan veroorloven. Die partijen doen niets voor gewone mensen.”