Habsburg heeft Europa tegen Poetin gewaarschuwd

‘Natuurlijk komt het communisme zoals het onder Stalin was, niet terug. Wat wel terugkomt, is het nationaal-socialisme. Niet dat van Hitler, maar van Poetin.” Dit zei Otto Habsburg, de zoon van de laatste Habsburgse keizer, al in 2002. Vladimir Poetin was toen net twee jaar president van Rusland en knoopte warme banden aan met westerse leiders. Veel West-Europeanen waren een paar weken geleden verrast toen Poetin een grootscheepse oorlog in Oekraïne begon – maar in oude video’s die de Oostenrijkse krant Die Presse deze week opdook, zie je Habsburg twintig jaar geleden al waarschuwen dat Poetin een „groot gevaar” is. Hij noemde Rusland „de laatste koloniale macht na de dekolonisatie”.

Profetische woorden, die de West-Europese naïviteit van afgelopen decennia extra reliëf geven. Hoe kan het, dat we ons zo hebben laten overrompelen door Poetin? Waarom hebben we de voortekenen – Georgië in 2008, annexatie van de Krim enzovoort – niet serieus genoeg genomen? Misschien heb je iemand nodig die de imperiale dynamiek nog persoonlijk kent, om imperiale trekjes bij anderen te herkennen.

Habsburg, die overleed in 2011, was zes toen het Habsburgse Rijk in 1918 instortte. Decennialang was hij niet welkom in Oostenrijk. Maar vanuit het buitenland bleef hij politiek actief. Eind jaren dertig probeerde hij Oostenrijk uit de klauwen van Hitler te houden. Tijdens de Koude Oorlog hielp hij Centraal-Europese landen achter het IJzeren Gordijn. Hij was jaren Europarlementariër. Hij zag de Europese Unie als moderne reïncarnatie van het multinationale Habsburgse Rijk. Hij reisde zich suf en had een enorm netwerk. Mede daardoor had hij een long view of history. Daar kunnen wij van leren.

In Le Nouveau défi européen, een interviewboek uit 2007 met de Duitslandcorrespondent van Le Figaro, praat Otto Habsburg veertig bladzijden lang over „de totalitaire neigingen” van Poetins Rusland. In Dresden, de oude DDR, had hij meegelopen met protestmarsen voor politieke hervormingen. Voormalige politieke gevangenen vertelden hem dat van alle KGB-agenten een zekere Vladimir Poetin de meest inhumane en wrede was, en „sindsdien volg ik gedetailleerd al zijn daden” – van de herintroductie van het oude Sovjet-volkslied („alsof je in Duitsland het Horst Wessellied weer invoert, van de nazi’s!”) tot de ongelooflijke wreedheden in Tsjetsjenië.

Poetin brengt het nationaal-socialisme terug, zei Otto Habsburg in 2002

Habsburg kende de Tsjetsjeense president Doedajev goed, die in 1996 werd gedood door een Russische raket. Doedajev was chef van de Sovjet-luchtmacht geweest. In 1990, voor het uiteenvallen van de Sovjet-Unie, gaf president Gorbatsjov hem per telegram opdracht om de drie Baltische hoofdsteden plat te gooien. Doedajev gooide dat telegram in de prullenbak. Volgens Habsburg waren alle Russische presidenten uit imperiaal hout gesneden, ook de zo bewierookte Gorbatsjov.

In de jaren dertig woonde hij in Berlijn. „Ik las Mein Kampf. Alles wat er later gebeurde, stond daarin.” Net als bij Poetin nu zei bijna iedereen: och, het loopt wel los. Toen Hitler gewoon deed wat hij had aangekondigd, verklaarde de Britse premier Chamberlain: ‘No one has told us!’ „Helaas,” constateerde Habsburg, „Europa zit nog vol Chamberlains”.

Terwijl George W. Bush en Poetin in 2002 in Rome champagne dronken om de oprichting van de NAVO-Rusland Raad te vieren, en iedereen dacht dat de Koude Oorlog voorgoed voorbij was, waarschuwde Habsburg al voor nieuwe Russische „koloniale oorlogen” en „agressief nationaal-bolsjewisme”. In 1998 zei hij in het Europees Parlement dat iedereen te optimistisch was: „Het gevaar ligt nog voor ons!” Hij pleitte voor een gezamenlijke, Europese veiligheid, voor het te laat was, anders „gaan de vrije landen in Europa dit helaas duur betalen”.

Misschien was Otto te veel gefixeerd op constantes uit het verleden. Maar het was slim geweest als we iets beter naar hem geluisterd hadden.