Versplintering lokale politiek zet door

Lokale partijen winnen in een door lokale thema’s gedomineerde campagne. Een groei die al verkiezing na verkiezing gestaag doorgaat, heeft zich ook deze gemeenteraadsverkiezingen doorgezet. Lokale partijen lijken rond een derde van alle stemmen gekregen te hebben.

De landelijke partijen lieten een wisselend beeld zien. De VVD verliest vergeleken met 2018 zo’n anderhalf procentpunt. Het CDA verliest zwaarder: door het hele land zijn honderden zetels verloren gegaan, waaronder in traditionele bolwerken. D66 is stabiel. PvdA en GroenLinks winnen juist licht. Nieuwkomer Volt, geplaagd door de affaire rondom Kamerlid Nilüfer Gündogan, breekt door in meerdere steden. FVD, dat hoog inzette, heeft in veel gemeentes waar het deelnam zetels gewonnen. Maar een grote doorbraak als bij de Provinciale Statenverkiezingen in 2019 bleef uit.

Hyperlokale campagnes

De winst voor de lokale partijen volgt na een verkiezingscampagne die ontregeld werd door de oorlog in Oekraïne. Een landelijke campagne, gewenst door de landelijke partijen, kwam niet op gang. De leemte die de wegebbende pandemie in media achterliet, werd gevuld met oorlogsverslagen. Geen enkel groot, landelijk thema kon daardoor de campagne domineren. Landelijke politieke kopstukken hielden zich relatief afzijdig. Dinsdagavond ontbraken Sigrid Kaag (D66), Mark Rutte (VVD) en PVV’er Geert Wilders in het enige landelijke tv-debat. Door het ontbreken van zo’n landelijke campagne ontstond lokaal veel ruimte om de gemeenteraadsverkiezingen ook daadwerkelijk over lokale onderwerpen te laten gaan. Lokale partijen profiteren.

Zo ging de campagne in Sittard-Geleen over het openhouden van het zwembad. In Stein over de giftige stoffen die een fabriek uitstoot. In Veendam over het opknappen van het stadscentrum. In Borger-Odoorn over de plaatsing van windmolens. In het Zeeuwse Hulst over met PFAS vervuild water dat de Hedwigepolder instroomt. In Dantumadiel over de toekomst als zelfstandige gemeente. Op Schiermonnikoog over de verkeersdrukte. In elke gemeente: woningbouw.

Die hyperlokale verkiezingscampagnes maakt het trekken van harde landelijke conclusies moeilijk. Gemeenteraadsverkiezingen zijn überhaupt geen referendum over het kabinet, zoals ze in het verleden nogal eens geframed werden. Rally around the flag rondom Rutte vanwege de Oekraïne-oorlog? Kan, maar Rutte hield zich in de campagne grotendeels afzijdig en volgens politicologen is zo’n effect bij lokale verkiezingen überhaupt onwaarschijnlijk.

Tegelijkertijd zijn de uitslagen voor landelijke partijen zélf wel degelijk van belang. Voor hun zelfbeeld, voor de dynamiek binnen een partij. Toen GroenLinks vier jaar geleden winst boekte in steden als Helmond, zagen ze dat als bewijs dat de achterban van de partij verbreedde buiten de Randstad en studentensteden. De uitslag van deze verkiezingen kan dat beeld kantelen – of bevestigen.

Een nieuwe nederlaag voor het CDA draagt bij aan het negatieve gevoel in de partij. Dat kan de druk op de partijleiding vergroten. In veel ‘bolwerken’ is de basis fragiel en de dominantie al jaren krimpend. In een eerste reactie leek leider Wopke Hoekstra te berusten in een nederlaag.

En er is altijd de prestigestrijd: wie wordt de grootste in de grote steden? Leefbaar Rotterdam blijft de grootste in Rotterdam. In Amsterdam is de PvdA voor het eerst sinds 2010 de grootste partij - hoewel het met negen zetels wel de kleinste grootste partij ooit is. In Den Haag is Groep De Mos de grootste (negen zetels). GroenLinks verliest in Utrecht weliswaar drie zetels, maar blijft met negen zetels de grootste partij.

Versplintering

Naast verdere groei voor lokale partijen zal ook de trend van versplintering doorzetten. In veel gemeentes neemt het aantal fracties toe. Bijvoorbeeld omdat FVD voor het eerst verkozen is, of met nieuwe zetels voor Volt. Die partij lijkt in de eerste exitpolls door te breken, ondanks het conflict binnen de Tweede Kamerfractie. Verdere versplintering zal coalitievorming bemoeilijken.

In veel gemeenten zullen vier of vijf fracties nodig zijn voor een meerderheid. Die nieuwe colleges zien zich de komende jaren geconfronteerd met tal van grote uitdagingen: de huizen die gebouwd moeten worden, de wijken die van het gas af moeten, de jeugdzorg die beter moet, de windmolens en zonnepanelen die geplaatst moeten worden, maar waar?

De niet-stemmer pagina 2-3Volg de uitslagen via nrc.nl