Ook een foute partij heeft toegang tot de vrije rechter

De laatste weken is mij regelmatig gevraagd of een advocaat de samenwerking met een klant kan opzeggen. Met name natuurlijk als de klant de Russische Federatie is. Of een handlanger van Poetin.

Ja, dat kan zeker. De gedragsregels voor de advocatuur bepalen dat advocaten volledig verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van opdrachten. Ze kunnen zich daaraan niet onttrekken met een beroep op de instructies van de klant. Een advocaat is zelfs verplicht zich terug te trekken bij onoverbrugbare onenigheid met de klant over de uitvoering van de opdracht.

Iedere advocaat zal wel eens tussentijds een opdracht hebben beëindigd. Dat mag bijvoorbeeld als de klant – wat mij als advocaat wel eens is overkomen – een merkwaardige grens aanhoudt tussen feit en fictie. Of als de klant iets blijkt te willen wat onredelijk is en daaraan vasthoudt.

Er gelden geen opzegtermijnen. Besluit een advocaat de opdracht neer te leggen, dan moet dat wel zorgvuldig gebeuren. Kort voor een belangrijke zitting of het einde van de beroepstermijn de samenwerking verbreken zal niet zorgvuldig zijn, zeker niet als de advocaat dat ook eerder had kunnen doen.

Lucratief belastingparadijs

Nogal wat prominente Nederlandse advocatenkantoren stonden bedrijven en personen bij die aan het regime van Poetin gelieerd zijn. Ook de Russische Federatie was hier jarenlang cliënt. Als vierde belastingparadijs ter wereld (na de Britse Maagdeneilanden, de Kaaimaneilanden en Bermuda), met duizenden brievenbusfirma’s en een trustsector die jarenlang nauwelijks iets in de weg gelegd is, hebben Russische oligarchen en concerns gebruik kunnen maken van Nederlandse regels om zo lucratief mogelijk zaken te doen en zich verder te verrijken.

Lees ook: Zuidas laat Russische clientèle niet zomaar vallen

De adviessector heeft daar garen bij gesponnen, maar is door de oorlog flink in verlegenheid gebracht. Ongeveer een week na de inval van Rusland in Oekraïne besloten verschillende advocatenkantoren de relatie met deze cliënten te beëindigen of te ‘herijken’. Twintig advocatenkantoren riepen de balie vervolgens op om geen belangen meer te behartigen van partijen die de oorlog (indirect) faciliteren.

Inmiddels zijn Poetin en zijn vazallen op zoek naar advocaten die zaken willen overnemen. Dat zal niet makkelijk zijn. Maar wie geen advocaat kan vinden kan de deken vragen om er één aan te wijzen. Volgens de wet is de aangewezen advocaat verplicht tot dienstverlening. Dit geldt alleen voor bijstand bij rechterlijke procedures. Niet dus voor advies, zoals bij het opzetten van constructies of het ontwijken van belastingen, laat staan bij het ontwijken van sancties.

Eerlijk proces

Maar het kan dus wel zo zijn dat Nederlandse advocaten in rechtszaken voor Rusland en bedrijven op de sanctielijst moeten blijven optreden en daarin naar voren moeten brengen wat eventueel op goede gronden te verdedigen is.

Het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens bepaalt dat iedereen, zonder aanzien des persoons, recht heeft op een eerlijk proces. En daarvoor is inschakeling van een advocaat nou eenmaal nodig. Nederlandse bedrijven die in Rusland worden onteigend zouden daarginds ook bij een onpartijdige rechter hun belangen willen kunnen bepleiten. Maar sinds Rusland zich buiten de Europese rechtsorde heeft geplaatst zal dat een illusie zijn geworden.

Hoe sterk je Poetin en de zijnen ook verafschuwt, in een rechtsstaat moeten mensen en bedrijven hun belangen voor een onpartijdige en onafhankelijke rechter kunnen verdedigen. Ook foute partijen die betrokken zijn bij de geschillen die Nederland door zijn aantrekkelijke belastingstelsel, creatieve adviesindustrie en toegankelijke rechterlijke macht heeft geïmporteerd.