De ‘Jeanne d’Arc van Rusland’ wordt geprezen om haar moed

Eén moedige televisieproducent lijkt erin geslaagd een klein barstje te slaan in de harde schil van de Russische staatspropaganda. Maandagavond stormde de televisieproducent Marina Ovsjannikova de studio binnen van het Eerste Kanaal in de Moskouse Ostankino-televisietoren, waar op dat moment een live-uitzending bezig was van het nieuwsprogramma Vremja. Terwijl de nieuwslezeres haar verhaal voorlas rende Ovsjannikova luidruchtig het beeld in en hield, onder het roepen van leuzen tegen de Russische militaire opmars in Oekraïne, een plakkaat in de lucht. Daarop stond in het Engels en Russisch de tekst: „Stop de oorlog. Geloof de propaganda niet. Hier worden jullie voorgelogen”. Het beeld werd na enkele seconden afgebroken en Ovsjannikova werd gearresteerd. Maar toen gingen screenshots van het moment al viraal op de sociale media.

Kort daarop kwam een video naar buiten waarin Ovsjannikova haar afschuw uitspreekt over de situatie in Oekraïne en haar spijt betuigt over haar jarenlange propagandawerk. „Ik schaam mij diep, voor het toestaan van leugens en voor het tot zombies maken van de bevolking.” De 42-jarige televisieproducent, een moeder van twee die in Odessa ter wereld kwam, vertelt in de video dat haar vader Oekraïner is en haar moeder Russisch. „Zij hadden nooit ruzie”. Ook voorspelde ze dat generaties Russen nog jaren de last zullen dragen van deze „broedermoord”.

Van de gearresteerde Ovsjannikova zelf ontbrak nadien lange tijd ieder spoor. Hoewel de wet voorschrijft dat iemand in eerste instantie maar drie uur mag worden vastgehouden, bleef Ovsjannikova de hele nacht onvindbaar voor haar advocaten. Oppositiekrant Novaja Gazeta vergeleek Ovsjannikova met Jeanne d’Arc: „Wat er met Marina Ovsjannikova zal gebeuren, weten we niet. Maar we weten wat er met Jeanne d'Arc is gebeurd. Ze werd verbrand op de brandstapel, maar ze redde Frankrijk.”

Zo’n vaart lijkt het nog niet te lopen. Dinsdagmiddag werd Ovsjannikova door haar advocaten gevonden, diezelfde dag veroordeelde de rechtbank haar tot een boete van 30 duizend roebel (omgerekend 250 euro) wegens het organiseren van een ‘niet toegestane actie’. Die straf krijgt zij niet voor haar tv-protest, maar voor de vooraf opgenomen videoboodschap. Volgens Russische media kan desalniettemin alsnog een strafrechtelijke zaak worden geopend. In een persmoment op dinsdagavond, deelde Ovsjannikova geen details. Ze bedankte iedereen voor de steun, zei 14 uur te zijn ondervraagd en eerst te willen slapen.

De televisieproducent, die volgens collega’s nooit opviel door politieke standpunten, ontving duizenden steunbetuigingen voor haar optreden. De Oekraïense president Zelensky prees haar moed. De Letse buitenlandminister Edgars Rinkevics zei dat Rusland, zolang er nog mensen zijn als Ovsjannikova, nog een kans heeft op een betere toekomst.

Hart van de Russische propaganda

De actie was om veel redenen opmerkelijk. De Ostankino-televisietoren geldt als het streng beveiligde hart van de Russische propaganda, waar iedere vorm van twijfel of kritiek wordt gesmoord. Dat Ovsjannikova willens en wetens haar toekomst riskeerde om dat protest toch te laten horen, wekte internationaal verbazing en bewondering. Begin deze maand voerde Rusland torenhoge straffen in op het publiekelijk in „ diskrediet brengen”van de Russische strijdkrachten en het verspreiden van „desinformatie” over de „speciale operatie” in Oekraïne, zoals de in Rusland wettelijk verplichte omschrijving van het leed in Oekraïne luidt. Wie een van de wetsartikelen overtreedt, riskeert een boete van tienduizenden euro’s en een celstraf die kan oplopen tot vijftien jaar.

Die snoeiharde censuur, die ook het verder verspreiden van desinformatie verbiedt, maakte dat sommige onafhankelijke media er maandag voor kozen de leuzen van de vrouw niet af te beelden. Oppositiekrant Novaja Gazeta toonde eerst een foto waarop de poster een wit vlak was geworden. Even later was één, niet strafbare zin weer leesbaar gemaakt.

Andere Russische media vermeden het de leuzen te herhalen. Het Russische platform VKontakte, een van de weinige sociale media die in Rusland nog vrij toegankelijk zijn, blokkeerde dinsdag Ovsjannikova’s videoboodschap.

‘Sta als een steen’

Het incident maakte niet alleen buiten Rusland veel los. Bij het Eerste Kanaal werd een ‘onderzoek’ ingesteld naar het incident en werden dinsdag medewerkers bij elkaar geroepen. „Wat dat meisje betreft, dat is pure hooliganisme”, zei Kremlin-woordvoerder Dmitri Peskov dinsdag tegen Interfax. Hij noemde het Eerste Kanaal een nieuwsbron van „kwaliteit, moderne, nuttige en objectieve informatie.”

Ook journalisten van de staatsmedia veroordeelden hun dissidente collega hard. Wel hadden zij veel lof voor nieuwslezeres Jekaterina Andrejevna, al ruim twintig jaar boegbeeld van het Russische Journaal. Andrejevna liet zich door het lawaai achter haar rug niet afleiden en bleef kalm haar tekst voorlezen. Op Telegram verklaarde zij haar kalmte dinsdag door haar vele yogalessen. „Wat er ook gebeurt, sta als een steen.”

Ovsjannikova is niet de enige Rus die zich openlijk uitspreekt. Maandagavond sprak Arkadi Dvorkovitsj, voormalig Russisch vicepremier en voorzitter van de internationale schaakbond FIDE, zijn treurnis uit over de situatie en sprak zijn medeleven uit voor de „Oekraïense burgers”. Eerder vluchtte presentatrice Lilia Gildejeva van staatszender NTV naar het buitenland vanwaar zij haar protest liet horen. Ook de correspondenten Vadim Gloesker (NTV, Brussel) en Zjanna Agalakova (Eerste Kanaal, Parijs) namen reeds ontslag. Hoewel tientallen prominenten uit de zakelijke en culturele wereld in Rusland zich uitspraken, blijft protest beperkt tot voorzichtige uitspraken of online statements. Uitgesproken kritische Russen hebben inmiddels het land grotendeels verlaten.

Noot: Dit artikel is op 16 maart om 10:00 geactualiseerd.