Soldaat worden? Bij de McDonald’s verdien je beter

De Russische krijgsmacht heeft ondanks een enorm getalsmatig en technologisch overwicht veel moeite om Oekraïne op de knieën te krijgen. Dat komt voor een flink deel, zo lijkt het, doordat de Oekraïense militairen meer gemotiveerd zijn om te vechten dan de Russische indringers. „Het is de mens die daar het verschil maakt”, concludeert luitenant-kolonel Marnix Felius.

Het is de mens die het verschil maakt

Marnix Felius luitenant-kolonel

De les voor Nederland is volgens Felius dan ook: investeer de komende jaren bovenal in de „mens in het militaire pak – naast het op sterkte brengen van eenheden en het aanvullen van voorraden.” Door militairen beter op te leiden, beter te trainen, beter te betalen – en zo beter te motiveren met dit signaal van maatschappelijke waardering. Je kunt, zegt Felius, wel een hypermodern gevechtsvliegtuig als de F-35 inzetten, „maar zonder een diep gevoelde motivatie, zoals in mijn geval het willen verdedigen van de democratie, stuurt de vlieger het toestel bij wijze van spreken achteruit.”

Veel (oud-)militairen blijken er zo over te denken, leren de reacties op een oproep van NRC.

Wat te doen met 2 miljard?

Nederland heeft na de inval in Oekraïne besloten om de militaire uitgaven snel op te voeren naar 2 procent van het nationaal inkomen, zoals in 2014 al is afgesproken binnen het NAVO-bondgenootschap. Dit betekent dat bovenop de extra 3 miljard euro uit het coalitie-akkoord, nog eens grofweg 2 miljard beschikbaar is. NRC vroeg op LinkedIn: waaraan zou dat extra geld besteed moeten worden?

Vooral aan de salarissen van de Nederlandse militairen, zo staat in vele commentaren en e-mails. „Als eerste [aan de] mensen zelf en [aan een] goede bijbehorende cao”, schrijft de een. Besteed het aan het „verbeteren [van de] arbeidsvoorwaarden [van het] personeel”, schrijft de ander. De reacties zijn anoniem, omdat militairen niet zonder toestemming van het ministerie van Defensie met de pers mogen praten.

Met name soldaten en onderofficieren – de onderste rangen – verdienen aanzienlijk minder dan burgers in vergelijkbare beroepen. „Nu verdient een medewerker bij de McDonald’s een hoger uurloon dan een soldaat, en dat is, gezien de werkzaamheden, ronduit belachelijk”, mailt een oud-onderofficier. „Het zijn mensen die werk doen, zodat Nederland rustig kan slapen.”

Het is vaak nog erger, zegt Niels van Woensel, voorzitter van de Nederlandse Officierenvereniging. „Het basissalaris van een beginnende soldaat is zo laag dat het met toeslagen moet worden aangevuld tot het minimumloon.” Voor de meeste militairen geldt dat hun salaris alleen dankzij de toeslagen voor oefeningen en uitzendingen in de buurt komt van dat van burgers. „Terwijl de toeslagen zijn bedoeld als extra”, zegt Van Woensel, „als compensatie voor het feit dat ze vaak lang van huis zijn en hun werk doen onder zware en vaak gevaarlijke omstandigheden.”

Lees hier wat het geldgebrek doet met de slagkracht van het Nederlandse leger

Dat oorspronkelijke idee is geërodeerd doordat Nederland minder is gaan uitgeven aan defensie na de val van de Muur zo’n dertig jaar geleden. „De investeringen bleven redelijk op peil, doordat je voor de aanschaf van materieel vaak gebonden bent aan langlopende contracten, processen en bindende contracten”, zegt oud-luitenant-generaal Jan Broeks. „Voor politici waren er bij het bezuinigen twee knoppen over om aan te draaien. Aan de exploitatiekosten, zoals oefeningen en het onderhoud aan gebouwen en materieel. En aan de uitgaven aan personeel.”

Dit laatste leidde ertoe dat de koopkracht van militairen met zo’n twintig procent daalde, zo rekent een militair voor. De oud-onderofficier merkte dat aan den lijve: „Tot midden jaren negentig van de vorige eeuw had ik een goed loon.” Dat is veranderd rond de eeuwwisseling, stelt hij vast, toen Nederlandse militairen naar Afghanistan begonnen te gaan. „Veel gunstige regelingen werden ingetrokken, de uitzendingen werden meer en heftiger, er moest harder gewerkt worden, met minder maandloon, en minder middelen.”

Geld is niet de drijfveer van militairen. Die kiezen voor het wapen omwille van immateriële zaken: avontuur, kameraadschap, actie, bijdragen aan een betere wereld. Dat is te zien aan de verdubbeling van het aantal aanmeldingen bij defensie na het uitbreken van de oorlog in Oekraïne. Dat maakt ook dat medisch specialisten en IT-experts accepteren dat ze in de krijgsmacht minder verdienen dan collega’s in het bedrijfsleven.

Er is alleen wel „een ondergrens”, zegt Van Woensel, „en daar zijn we al lang doorheen gezakt”. Hij mailt een al wat ouder rapport van zijn vakbond over beloningsverschillen tussen burgers en militairen (zie kaders). Zo verdient een sergeant met tien jaar ervaring, die leiding geeft aan een groep militairen, maandelijks enkele honderden euro minder dan een transportplanner.

Veel militairen stappen over naar een werkgever die beter betaalt en vervangers zijn niet makkelijk te vinden. Daardoor kampt defensie al jaren met 9.000 vacatures – 20 procent van het totale bestand. De recente opleving van het aantal aanmeldingen is „heel bemoedigend”, vindt Van Woensel, maar het gaat vooralsnog om enkele honderden personen die ook nog door de strenge selectie moeten heenkomen.

Te weinig bataljons

Het personeelsgebrek leidt er onder veel meer toe dat Nederland zijn NAVO-taken niet goed kan uitvoeren, zegt oud-generaal Broeks: „Om iets te noemen: volgens de NAVO moet een brigade bestaan uit vier bataljons [eenheden van 600 tot 800 militairen]. Onze brigade in Oirschot heeft twee bataljons, onze brigade in Havelte drie.” De Adviesraad voor Internationale Vraagstukken (AIV), waarin Broeks zit, heeft er op 4 maart voor gepleit om de extra 2 miljard te gebruiken voor het nakomen van de NAVO-afspraken – onder meer door de „personele beschikbaarheid en gereedheid” te verbeteren.”

In het coalitie-akkoord heeft het kabinet al een half miljard uitgetrokken voor modernisering en verbetering van de arbeidsvoorwaarden. „Daar komen we een heel eind mee”, zegt Van Woensel, „maar als er straks echt meer mensen bijkomen en de vacatures grotendeels vervuld zijn, moet er wel nog geld bij.” Niet alleen voor een hoger salaris, maar ook voor regelingen om de balans werk-privé te verbeteren, zegt Van Woensel. „Alleen zo kunnen we mensen behouden.”

Goede arbeidsvoorwaarden zijn ook belangrijk om goed te kunnen vechten, zegt Martijn Kitzen, hoogleraar aan de Nederlandse Defensie Academie. „Het militair vermogen wordt onder meer bepaald door de mentale component, de morele kracht van de militairen. Die wordt niet alleen gevoed door de wil om te vechten, maar ook door de maatschappelijke en politieke waardering die de militair ervaart - ook in geld.”