Russen zoeken heenkomen in Istanbul, maar hoelang kunnen ze nog pinnen?

Zeven Russen zitten in hun Airbnb in Istanbul. Het is even na drie uur ’s nachts. Op tafel staat een fles wodka en een pak sinaasappelsap.

De Russen zijn net gaan pinnen. Midden in de nacht, want niemand weet hoe lang het nog kan. Visa en Mastercard hebben net nieuwe strafmaatregelen aangekondigd. Russische bankpassen zijn binnenkort niet meer bruikbaar buiten Rusland.

„Ik ben een Rus, ik ben gecanceld”, zucht Leo, een DJ met lang zwart haar. Hij is vannacht 34 geworden. Zijn vrienden zitten aan hun telefoon geplakt, Leo vertelt over zijn liefde voor het elektronische muziekfestival Dekmantel in Amsterdam. „Ik reis al veel langer de wereld rond”, zegt hij. „Maar reizen voelt vreemd als je niet meer naar huis kan.”

Terwijl 1,5 miljoen Oekraïners volgens de Verenigde Naties gevlucht zijn voor Russisch oorlogsgeweld, is ook in Rusland een exodus gaande. Tegenstanders van president Poetin vertrekken uit angst voor een mogelijke invoering van de krijgswet of een pas doorgevoerde wet die ‘nepnieuws’ (lees: de invasie een invasie noemen) bestraft met tot wel 15 jaar cel. Andere Russen zien simpelweg geen toekomst meer in een land dat economisch wordt afgeknepen. ‘Hoe kan ik Rusland verlaten?’, werd nooit eerder zoveel gegoogled, blijkt uit data van Google Trends.

Exodus

Lees ook: Een enkele reis naar Helsinki wordt voor veel Russen steeds aantrekkelijker

Over land gaat de exodus vooral richting Finland en de Baltische staten. Wie wil vliegen moet snel zijn. Deze maandag staakte de Russische luchtvaartmaatschappij Aeroflot alle internationale vluchten, behalve naar Belarus. Buitenlandse maatschappijen rekenen exorbitante prijzen. Het populairst zijn bestemmingen waarvoor Russen geen visum nodig hebben, zoals de Verenigde Arabische Emiraten, Armenië en Turkije.

„Istanbul is geen nieuw thuis, maar een ontsnappingsweg”, zegt Irina Lobanovskaja. Zelf kwam ze al voor de oorlog naar Turkije voor een booster-prik. Nu vangt ze vrienden op in de Airbnb. Om anderen van advies te voorzien, begon ze vorige week een groepschat in de app Telegram: ‘een gids over verhuizen uit Rusland’

Inmiddels telt de groep 38.000 deelnemers. Irina ontvangt naar eigen zeggen zo’n drieduizend directe berichtjes per dag. „Laatst vroeg iemand me of hij zijn paard kan meenemen”, lacht ze. „Dit is een voltijdsbaan geworden. Maar ik werk in marketing, dus kan het wel aan.”

Rennende kinderen

Onder de migranten bevinden zich veel journalisten. Tikhon Dzyadko, hoofdredacteur van Ruslands grootste onafhankelijke televisiekanaal Dozhd, zit zondagmiddag met zijn vrouw Ekaterina Kotrikadze en andere collega’s in een ontbijttent achter de Galata-toren. De kinderen rennen om de ontbijttafel, hun vermoeide ouders scrollen door hun telefoon.

Tikhon is niet het type dat voor gevaar terugdeinst. De 34-jarige Rus werkt al zijn hele volwassen leven voor Russische oppositiemedia. „We zijn gewend aan dreigementen, maar dit keer voelt het acuter.”

Ik maak me zorgen om de haat tegen Russen in de toekomst. Wanneer je eenmaal gecanceld bent, is dat moeilijk terug te draaien

Nel Russische in Istanbul

Vorige week publiceerde de ultranationalistische Russische groepering ‘Mannelijke Staat’ zijn telefoonnummer en dat van zijn vrouw op sociale media. Snel daarna volgden de eerste appjes. „Je bent een hoer en je moeder is een hoer, morgen komen we haar halen”, leest Ekaterina voor uit haar telefoon. Tikhon rolt zijn ogen. „Het blijven wel kneuzen. Mijn schoonmoeder is al jaren overleden.”

Dozhd-TV sprak zich fel uit tegen de invasie van Oekraïne en werd geblokkeerd. „Het is een catastrofe voor Oekraïne, maar ook voor Rusland”, zegt Tikhon. „Een enorme groep Russen is tegen de oorlog, maar ziet de wereld dat? Een vriend in Praag appte me al dat hij uit een taxi gesleurd is omdat hij een Rus was.”

Nieuw leven in ballingschap

Of hij zijn zender nieuw leven kan inblazen in ballingschap, weet Tikhon nog niet. „Er is nog geen plan”, zegt hij wat verloren. „We moeten eerst op adem komen.”

Vlakbij de ontbijttent demonstreren diezelfde zondag zo’n honderd Oekraïners. Tussen de blauw-gele menigte staat de Russische Maria Krasovskaja (31). Ze kijkt strak voor zich uit en houdt een bord omhoog met de tekst ‘Ik ben een Rus en bid voor een Oekraïense overwinning’.

„Het is de enige manier om van deze crimineel (Poetin, red.) af te komen”, zegt Maria. Ze is meer dan welkom tussen de Oekraïners, vertelt ze. „Gisteren was er ook een protest en brak ik in tranen uit. Meteen kwamen de Oekraïners me troosten.”

Lang niet alle Russische ballingen zijn even betrokken als Maria. In de Istanbulse hipsterwijk Cihangir sabbelt een jonge Russische ondernemer, Alex, aan zijn Whisky Sour. Zijn volgende bestemming is Bali. „Ik houd van surfen”, verklaart hij. „En ik werk online, dus het boeit niet zo waar ik ben.”

Lees ook: 'Rusland zoals wij het kennen, zal ophouden te bestaan'

„Moskou was onze roze bubbel”, vervolgt de Rus met Amerikaans accent. „We gingen drie keer per week naar de sportschool, speelden squash en dronken champagne. Nu spat die bubbel uiteen.” Maar van demonstreren wil hij niets weten. „Revoluties zijn bloedig, kijk maar naar onze geschiedenis. Daar pas ik voor.”

Terug in de Airbnb zegt DJ Leo zich niet persoonlijk schuldig te voelen dat hij niet gedemonstreerd heeft tegen de oorlog. „Van een Amerikaan verwacht je ook niet dat hij zich schuldig voelt over alle oorlogen die Amerika begon.” Nel, een jonge vrouw die in Moskou in de filmsector werkte, twijfelt. „Ergens voel ik me wel schuldig”, zegt ze. „Maar collega’s die een anti-oorlogspetitie tekenden, zijn meteen ontslagen. Ik denk dat ik meer kan bijdragen met kritische films dan vanuit de cel.”

Nel staat op en loopt naar het balkon, de koude nacht in. Ze steekt een sigaret op en vertelt over haar vriendje, een Nederlander in Tilburg. „Ik wil naar hem toe”, zegt ze. „Maar ik maak me zorgen om de haat tegen Russen in de toekomst. Dat is het enge aan cancel culture: wanneer je eenmaal gecanceld bent, is dat moeilijk terug te draaien.”