Deze oorlog is een keerpunt voor Europa. Een omwenteling van het kaliber Val Van De Muur

‘Oorlog is het belangrijkste in de wereld. Als het erop aankomt, beheerst oorlog het bestaan van elk land, elke regering, elk individu. Daarom, ook al is het misschien maar eens per honderd jaar oorlog, moeten we ons er elke dag op voorbereiden. Als de lijken koud en stijf op de grond liggen, en de overlevenden rouwen, hebben hun leiders hun plicht verzaakt.”

Zo begint de Israëlische militaire historicus Martin van Creveld zijn boek More on War, dat in 2017 verscheen. Dit verklaart precies waarom veel Europeanen zo geraakt zijn door Vladimir Poetins verwoestende oorlog in Oekraïne. Elke bom op een kindercrèche, elke raket op een flatgebouw of gemeentehuis ramt het erin: wij hebben decennialang in de illusie geleefd dat wij, juist door ons niet op oorlog voor te bereiden, daar voor altijd van verlost zouden zijn. Dat blijkt nu een illusie. Dat plotselinge inzicht zal Europa voorgoed veranderen. De eerste contouren zien we al.

Wij zijn zelf niet in oorlog, nu – maar dat kan elk moment veranderen. Toch voelen veel Europeanen dat Oekraïne eigenlijk hún oorlog aan het uitvechten is. Langzaam heeft het land zich afgelopen jaren afgekeerd van Rusland en heeft het zich tot de Europese Unie en de NAVO gewend. Wij waren daar ambivalent over – net als we ambivalent waren over al die andere landen die tijdens de Koude Oorlog achter het IJzeren Gordijn zaten en in de jaren negentig hun kans grepen om weg te rennen van Moskou en het lidmaatschap van de NAVO en de EU aan te vragen.

Aan onze poorten

Dat de NAVO en de EU voormalige Oostbloklanden in hun kamp hebben „getrokken”, zoals Poetin zegt, klopt niet. Iedereen die rond 2000 in Brussel rondliep, heeft kunnen vaststellen dat veel ‘oude’ lidstaten er flink mee omhoog zaten. Maar echt nee zeggen konden ze niet. Wílden ze ook niet. Die landen verkeerden in complete chaos. Alles was ingestort. Zonder toekomstperspectief had daar, pal aan onze poorten, een gevaarlijke, zelfs explosieve situatie kunnen ontstaan.

Bovendien, als landen uit vrije wil in Brussel aankloppen om zich bij de club(s) van democratische landen te voegen, en ze werken keihard om aan alle vereisten te voldoen, kun je ze dan in de kou laten staan? Bij Oekraïne waren we veel voorzichtiger dan bij de eerste lichting – Polen, Hongarije, enz – omdat Poetin moeilijk ging doen. We hebben Kiev een associatie-verdrag gegeven, zodat het onze markt op kon, welvarend kon worden. Daar hadden zij belang bij, en wij ook. Maar het feest van de EU en de NAVO ging niet door. Oud-NAVO-secretaris-generaal Jaap de Hoop Scheffer maakte dat onlangs heel duidelijk: „Iedereen weet – ook Poetin – dat Oekraïne in de voorzienbare en onvoorzienbare toekomst geen NAVO-lid wordt. Het is al een bufferland. Het is iets wat je NAVO-baas Jens Stoltenberg nooit zult horen zeggen, zijn functie staat dat niet toe, maar ik kan dat nu wel zeggen.”

Leon Trotski, de marxistische revolutionair, zei ooit: „Jij mag geen belangstelling hebben voor oorlog, oorlog heeft wel belangstelling voor jou.”

Maar voor Poetin was dit niet expliciet genoeg. Hij eiste dat Oekraïne er zelf vanaf zou zien. Dat weigerde Oekraïne. Sommigen zeggen dat dit dom was, omdat zo’n verklaring deze helse oorlog had kunnen afwenden. Misschien. Maar een soeverein land mag, volgens het internationale recht, over zijn eigen bestemming beslissen. En Rusland, de VS en het VK hebben Oekraine in de jaren negentig als soeverein land erkend, met onschendbare grenzen. In ruil daarvoor deed Oekraïne, godbetert, zijn kernwapens de deur uit.

Oekraïne vecht ons gevecht

Die hele wereld van internationale verdragen en respect voor democratie, vrijheid en de onschendbaarheid van grenzen, wordt nu omver gekinkeld. Dus ja, het gevoel van veel Europeanen klopt: Oekraïne vécht ons gevecht. Op tv, donderdag, wond de Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergei Lavrov er evenmin doekjes om: Rusland wil de opmars van de VS en Europa stoppen. Die van „Napoleon en Hitler”. Van Oekraïne repte hij amper.

Europa ligt onder vuur, in Oekraïne, maar kan niets doen omdat er dan een oorlog komt tussen Rusland en de NAVO – veel groter en, vanwege de kernwapens, waarschijnlijk veel verzengender. Dit gaat recht naar de wortel van de Europese integratie: „Nooit meer oorlog” is rechtstreeks in het geding. Laat nooit meer iemand zeggen dat oorlog als raison d’être van de EU heeft afgedaan. Dat jongere generaties, die nooit oorlog hebben meegemaakt, hier geen boodschap aan zouden hebben. En dat we een nieuw narratief nodig zouden hebben. In één klap maakt Poetin gehakt van dat geneuzel. Wat er in Oekraïne gebeurt, toont dat het in Europa nog altijd draait om oorlog en vrede.

Dit verklaart waarom Europese leiders zo voortvarend handelen, dezer dagen. Ze doen bij elke crisis wat noodzakelijk is, maar ditmaal gaan ze in de overdrive. Dat bewijst nog eens dat politieke wil de belangrijkste brandstof van de EU is. Al het gedoe over verdrags-wijzigingen is ineens secundair. Wat moet, dat moet. Duitsland verdubbelt zijn defensiebudget en levert wapens aan Oekraïne. De EU, die anders waarnemers en hulpgoederen naar conflictgebieden stuurt, zet ironischerwijs de ‘Peace Facility’ in om de aankoop van wapens te financieren. In Finland kreeg een petitie om bij de NAVO te gaan, pijlsnel 55.000 handtekeningen. In neutraal Oostenrijk, altijd schipperend tussen oost en west, zegt men plotseling: „Dat laveren is verleden tijd.” Dit zijn kwantumverschuivingen.

„Als deze crisis voorbij is,” schreef de Britse oud-Europa-minister Denis MacShane, „moet Brussel een standbeeld voor Vladimir Poetin oprichten, de man die Europa uit een lange slaap wekte, terwijl zijn leiders besloten verantwoordelijkheden op zich te nemen waar ze lang voor op de loop waren geweest.” Hij heeft gelijk: 24 februari is een keerpunt voor Europa. Een grote omwenteling, kaliber Val Van De Muur in 1989. Met één kardinaal verschil: toen waren velen blij en opgelucht, behalve Poetin. Nu overheerst angst. Sommigen vrezen een Armageddon.

Paleis vol zandzakken

Daarom zijn Europese leiders in de overdrive. Ze sloten het luchtruim voor Russische vluchten, nemen jachten van oligarchen in beslag, blokkeren bankrekeningen. Diplomaten kunnen het amper bevatten: in besprekingen waar Hongarije en Polen normaliter alles blokkeren, werkt men schouder aan schouder. 1 miljoen mensen zijn Oekraïne al ontvlucht. In 2015, toen het Syriërs waren, veroorzaakte dit enorme politieke crises. Nu neemt de Poolse minister zijn Franse en Duitse collega’s trots mee naar de grens om te tonen hoe half Polen vluchtelingen komt helpen. Nu hebben Oost-Europese landen hun „Wir schaffen das-moment,” tweette Hugo Brady van de migratie-organisatie ICMPD in Wenen.

Overal is de slagschaduw van de oorlog. Door de dramatische aanvraag van de Oekraïense president voor het EU-lidmaatschap, in een paleis vol zandzakken, krijgt het Europese uitbreidingsbeleid een enorme impuls. Georgië diende een dag later ook een aanvraag in. Moldavië – waarschijnlijk de volgende op Poetins hitlist – meldde zich intussen ook. Vorig weekend wilde alleen Polen hen tot de (jarenlange) procedure toelaten. Nu zijn al meer landen zover.

Landbouwministers zijn bezig Oekraïense graan- en voedselleveranties, die gestopt zijn, te compenseren. Staatssteunregels worden aangepast: nu er economische klappen vallen, moeten overheden bedrijven kunnen steunen. Zelfs eurodebatten veranderen. Begrotingstekorten blijven voorlopig onbestraft. En iedereen kan nu begrijpen dat de euro niet alleen handig is tegen koersschommelingen en goed voor intra-Europese handel, maar dat die in een tijd waarin grootmachten hun munt als geopolitiek wapen gebruiken ook een extra verzekeringspolis is. Daarom hebben de Baltische landen destijds als een haas de euro genomen. Verwacht dus meer souplesse, ook in Berlijn, over de inzet van eurobonds voor, zeg, wapenaankopen. Kan een Hollander nog pleiten voor een euro-exit, als hij weet dat zoiets frontlijnstaten destabiliseert?

Leon Trotski, de marxistische revolutionair, zei ooit: „Jij mag dan geen belangstelling hebben voor oorlog, oorlog heeft wel belangstelling voor jou.” Dit is wat Europa nu overkomt. We zijn naïef geweest. Ongelooflijk naïef.