Temper het enthousiasme voor bewapening Oekraïne

De terechte veroordeling van de Russische imperialistische oorlogsvoering gaat in Europa gepaard met een nieuwe wapenwedloop. De Europese Unie koopt en levert wapens, Duitsland levert offensieve wapens en investeert 100 miljard euro in zijn leger. We maken, zei bondskanselier Scholz, een Zeitenwende mee – en we mogen dus gevoeglijk vergeten waarom Duitsland ook alweer offensief terughoudend was.

Ook in de Tweede Kamer bestaat een nagenoeg volledige consensus over de noodzaak tot bewapening. Er lijkt, wederom, een oorlogsenthousiasme door Europa rond te gaan. Woorden als ‘eer’, ‘vaderland’ en ‘nationale trots’ vallen. Er is een bijna nostalgische bewondering voor het patriottisme van heldhaftig vechtende Oekraïners. In de praatprogramma’s verkondigen mannen met uniforms of stropdassen het nieuwe ‘realisme’: we moeten ons bewapenen, dat is vanzelfsprekend. En commentatoren en twitteraars delen in het oorlogsenthousiasme met de laatste hot take op de nieuwe Koude Oorlog.

Dit enthousiasme vraagt om bezinning en verzet. Het doet denken aan de verheerlijking van de oorlog en de mystificatie van de natie die de Duits-Joodse filosoof Walter Benjamin in 1930 detecteerde bij schrijver Ernst Jünger en andere wegbereiders van het fascisme. Wat Benjamin vooral constateerde was het anachronisme van de eer- en mannelijkheidsidealen die ook toen met de oorlog verbonden waren: die liepen uit de pas met de moderne wapentechnologie, waarvan de massavernietiging weinig ruimte voor heroïek liet.

Geweldloos verzet en sabotage

We moeten de alleen maar toegenomen waarheid daarvan tot ons laten doordringen. Wapens brengen destructie en terreur de wereld in. Lichamen en levens die uiteengereten worden. Waarom zou bewapening het antwoord op Russische imperialistische agressie moeten zijn? Is wat nu in Oekraïne gebeurt beter dan geweldloze vormen van verzet of dan sabotage? Geweldloos verzet is naïef noch passief. Het bestaat uit het actief weigeren een bezetter te accepteren, maar zonder diens geweld te kopiëren. Burgerlijke ongehoorzaamheid en het saboteren van infrastructuur maken het een bezetter onmogelijk zich duurzaam te handhaven zonder daarvoor slachtoffers te eisen. Oekraïense burgers die oog in oog met Russische tanks staan en ‘Poetin is een lul’ zingen, wijzen daarom op inspirerende manier de weg voorbij de retoriek van nationalisten die op hun pik getrapt zijn.

Wat voor toekomst zien de wapenenthousiastelingen voor zich? Hebben ze liever kapotgeschoten Europese steden dan de onverzettelijkheid van de weigering met een agressor mee te werken? Is bewapening niet juist op een fundamentele manier meewerken met de agressor? De Amerikaanse socioloog Du Bois zei het in 1920 scherp: de oorzaak van oorlog is voorbereiding op oorlog.

Lees ook: Deze wapens spelen een hoofdrol bij de oorlog in Oekraïne

De wapenhandelaars kijken intussen handenwrijvend toe. Ook hier – Nederland stond in 2020 op nummer 9 van de lijst van grootste wapenexporteurs. Wapens, aldus Günther Anders, de filosoof van het kernwapentijdperk, zijn consumptiegoederen. Defensie-uitgaven die vast liggen op 2 procent van het bbp, hebben geen absolute grenzen meer wanneer het bbp door permanente groeizucht omhoog gedreven wordt. Wat Eisenhower het militair-industrieel-parlementair complex noemde kent geen exit-strategie.

Sterven door het vaderland

Niets hieraan wil zeggen dat Rusland zijn gang mag gaan, of dat de schuld bij het Westen zou liggen. Het betekent wel dat het verklaren van het vaderland tot heilige grond gevaarlijk is. Zodra het vaderland iets wordt om voor te sterven, moet verzet ertegen beginnen. Want waarom is het normaal dat vrouwen en kinderen mogen vluchten, maar mannen moeten vechten?

We moeten inzien dat het geweld tegen de ander verbonden is met het geweld tegen de aarde. De planetaire plundering die tot klimaatverandering leidt – zie het IPCC-rapport van deze week – heeft de oorlog in Oekraïne mede mogelijk gemaakt: jarenlang, tot op de dag van vandaag, heeft Europa de Russische oorlogskas gespekt door gas af te nemen. Het IPCC roept op tot een andere manier van leven. Daarbij past noch de Duitse overstap van Russisch gas op Noord-Amerikaans schaliegas, dat roofbouw op het land van Amerikaanse Indianen betekent, noch het enthousiasme waarmee voor miljarden wapens aangeschaft worden.

Zowel klimaatverandering als de oorlog maken duidelijk dat we op andere gronden moeten leven. We leven niet in een vaderland maar op een aarde. En je sterft nooit voor het vaderland, je sterft alleen door het vaderland. Dus temper de bewapeningsdrift, ons moet het gaan om andere manieren om te léven.