Medea: is dat niet die jaloerse vrouw die haar eigen kinderen vermoordt om wraak te nemen op haar overspelige man Jason? Niet als je het aan actrice Charlie Chan Dagelet vraagt, die de rol speelt in de voorstelling Mamma Medea bij Theatergroep Suburbia uit Almere. „Medea vindt juist dat ze haar kinderen van een veel groter kwaad redt: alleen achterblijven in een land waar ze nooit geaccepteerd zullen worden.”
Want behalve over de stukgelopen liefde tussen Medea en Jason, gaat deze toneeltekst van Tom Lanoye over een botsing tussen twee culturen. Hoe de liefde tussen Medea en Jason eindigt is nagenoeg bekend, maar dat geldt niet voor hun ontmoeting, die leidt tot Medea’s vlucht uit haar land van herkomst.
In zijn bewerking voegde Lanoye de bekende Griekse tragedie Medea van Euripides samen met het veel onbekendere Argonautica, een epos van de Griekse dichter Apollonius Rhodius, die leefde in de derde eeuw voor Christus. Dat verhaal vangt aan met de ontmoeting tussen Jason en Medea. Jason dringt het Kolchisch rijk – waar Medea woont – binnen om het Gulden Vlies te bemachtigen. Medea helpt hem daarbij en verloochent zo haar eigen land. Samen vluchten ze naar Jasons thuisland Korinthe, waar Medea altijd de buitenstaander zal blijven.
Die voorgeschiedenis werpt ook ander perspectief op het verhaal van Medea en Jason, aldus de 35-jarige actrice. „Het gaat over acceptatie, angst voor wat vreemd is en over bestaansrecht in een samenleving die je consequent afwijst.” En daarmee is het verhaal van Medea actueel. „Het gaat dus óók over hoe wij hier in Nederland omgaan met nieuwkomers.”
Kunstenaarsgezin
Charlie Chan Dagelet (1986) groeide op in een kunstenaarsgezin: haar vader (Hans Dagelet) is acteur en trompettist, haar moeder (Esther Apituley) theatermaker en altviolist. Ook haar twee halfzussen Dokus en Tatum en broers Monk en Mingus acteren allemaal. Nog voordat ze naar de Amsterdamse toneelschool ging, debuteerde ze in de telefilm 15.35: Spoor 1 van Tim Oliehoek en Marcel Hensema en speelde ze in de tienerserie Hotnews.nl.
Dat ze in het acteervak zou belanden, was tijdens haar jeugd een vanzelfsprekend gegeven, vertelt ze. „Pas op de toneelschool realiseerde ik me voor het eerst dat het ook een optie was om níét te gaan acteren. Daarvoor stond ik er bijna naïef in, zo van: dat gaan we wel eventjes doen.” Lachend: „Toen ik werd aangenomen dacht ik vooral: ja, tuurlijk. In de klas kwamen ze allemaal uit het hele land naar Amsterdam speciaal voor die toneelschool. Ik kwam als enige al uit Amsterdam. Voor mij was het gewoon school.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/stripped/1710zatsprekend_charlienext.jpg)
Toch viel het haar aanvankelijk behoorlijk tegen op die toneelschool. „Ik vond het verschrikkelijk. Het was veel moeilijker dan ik verwacht had, daar had ik me enorm op verkeken. Het was lastig dat het zo over jezelf moest gaan en je echt op je bek moest durven gaan. Al mijn spelplezier verdween, terwijl ik me daarvoor nooit had afgevraagd of het iets was wat ik eigenlijk wel wilde. Op een gegeven moment dacht ik: misschien had ik dit niet moeten doen. Ik kreeg ook vaak de vraag vanuit docenten of het wel iets voor mij was, omdat ik er vaak bijzat alsof ik het niets vond – wat ook zo was. Kortom: ik ging aan mezelf twijfelen.”
Pas toen ze in het derde jaar zat, keerde het tij. „Toen ging ik stage lopen bij Toneelgroep Amsterdam en De Appel: terug in de praktijk kreeg ik ook mijn spelplezier weer terug. Dat gaf energie: let’s go, dacht ik, laten we maar kijken waar dit schip strandt.”
Grillig
Na haar afstuderen was ze te zien in diverse producties van muziektheatercollectief Nineties Productions, Orkater en speelde ze de titelrol in Sneeuwwitje van het Noord Nederlands Toneel. Daarnaast was ze onder andere te zien in de films Loft, Penoza en de serie Mocro Maffia.
Haar toneelcarrière zit in de lift: de laatste jaren is Dagelet consequent in grote theaterproducties te zien. Dat begon in 2020, toen ze Desdemona mocht spelen in Othello van Het Nationale Theater, in regie van Daria Bukvić. Een jaar later nam ze (afwisselend met Jade Olieberg) bij Oostpool de hoofdrol in Laura H. voor haar rekening, over een jonge moeder die met haar kinderen naar het kalifaat afreist. Regisseur Olivier Diepenhorst zag haar in die voorstelling en vroeg haar toen voor Mamma Medea.
Heel vergezocht is dat niet. De Nederlandse Toneeljury, die haar vorig jaar voor die rol nomineerde voor de Theo d’Or (toneelprijs voor beste vrouwelijke hoofdrol) schreef: „Dagelet toont een personage dat aanvankelijk door iedereen bespeeld wordt, maar zich gaandeweg die rol zelf eigen maakt. Door haar spannende, grillige spel blijft het voortdurend raden naar haar motieven.” Die omschrijving zou voor een ondoorgrondelijk personage als Medea ook op kunnen gaan.
Want wat zijn haar motieven? Wat drijft een moeder zo ver dat ze haar eigen kinderen doodt? „Die daad kan ik nooit begrijpen, maar in haar gevoel kan ik me wel inleven. Medea wil gezien worden. In haar geboorteland was ze iemand met aanzien, mensen kwamen naar haar toe en vroegen haar om hulp. Maar vanaf het moment dat ze in dat andere land terechtkwam, werd ze gezien als vluchteling, als vreemde. Er wordt haar een rol opgelegd van buitenaf, en als dat maar lang genoeg gebeurt, ga je je daar vanzelf naar gedragen. Als je voortdurend gedenigreerd wordt, als gek wordt gezien, van je gevraagd wordt om thuis te blijven bij de kinderen en je hele zijn moet vergeten, kan ik me voorstellen dat je eenzamer, depressiever en radicaler wordt. Ze háát het, wat haar wordt aangedaan. En ze haat zichzelf erom.”
In de eerste uitvoering van het stuk in 2001 (door het Vlaamse Toneelhuis, in regie van Gerardjan Rijnders) werden alle personages uit Medea’s rijk gespeeld door Vlamingen, en alle Korinthiërs door Nederlandse acteurs. In de huidige enscenering van Olivier Diepenhorst is dat verschil losgelaten, vertelt Dagelet: „Bij ons gaat het over het geciviliseerde Westen tegenover een exotisch, zuidelijker land dat als barbaars wordt gezien. Jason komt daar met een bepaald opportunisme. Hij is meer bezig met aanzien en succes. Voor hem is zo’n Gulden Vlies gewoon iets om even af te vinken, terwijl het om iemands hele cultuur gaat. Hij is zo’n westerse toerist die even naar een derdewereldland gaat om daar het beste van de cultuur mee te pakken.”
Bot
Om het verschil tussen de twee culturen te benadrukken, liet Lanoye alle personages uit het land van Medea praten in poëtische vijfvoetige jamben, en wordt er door de Korinthiërs in rechttoe-rechtaan, zakelijk proza gepraat. Dat levert dus ook een taalclash op, vertelt Dagelet. „Ik hou als Medea een gloedvol betoog over de liefde en Jason reageert bot met: praat toch eens gewoon, dat tóóntje van jou altijd. Ergens ook wel begrijpelijk vanuit hem gezien, maar het is vooral zó denigrerend.”
Medea, benadrukt Dagelet, is een sterke vrouw, die zichzelf op geen enkele manier verloochent. Ze is geen jaloerse hysterica, maar óók geen slachtoffer. Ze komt de consequenties van haar daden onder ogen, en onderscheidt zichzelf daarmee van een opportunist als Jason. „Die moord is daar de uiterste consequentie van. Het gaat haar niet om jaloezie of wraak, maar ze vecht om er überhaupt te mogen zijn. Daarin vind ik haar sterk. Ze eist haar stem in de samenleving op, en dat doet ze op een verschrikkelijk extreme manier, maar dat doet ze alleen maar omdat ze vreest voor het lot van haar kinderen als die in leven blijven wanneer zijzelf vermoord of verbannen wordt.”
Ze weigert bovendien de schuld alleen op zich te nemen: in Lanoyes bewerking doodt Medea het ene kind, maar laat ze Jason het andere doden. „Ze vindt dat Jason net zo schuldig is aan het lot van hun kinderen. Op het moment dat hij voor Medea op had moeten komen, laat hij haar keihard vallen, zoekt hij zijn heil bij een andere, jongere vrouw, en richt daarmee een grote schade aan in haar. Medea vindt dat hij aan het einde ook zijn verantwoordelijkheid moet nemen.”
Uiteindelijk is haar Medea daarmee ook een uitgesproken feminist, stelt Dagelet. „Ik wil haar de speelsheid van een jonge vrouw geven, zonder haar naïef te maken. Ze is niet die jaloerse, hysterische wraakgodin waarvoor ze vaak wordt aangezien, maar een sterke, onafhankelijke en vurige vrouw, die weet waar ze mee bezig is.”