Zuidas laat Russische clientèle niet zomaar vallen

Voor de advocaten van kantoor Houthoff, gevestigd aan de Amsterdamse Zuidas, is Rusland niet alleen het land dat een week geleden Oekraïne binnenviel. Het is ook een belangrijke klant. Al zeventien jaar staat het kantoor de Russische staat bij in een slepend juridisch conflict met drie voormalige aandeelhouders van energiebedrijf Yukos, die meer dan 50 miljard dollar eisen omdat het Kremlin Yukos ten onrechte onteigend zou hebben.

Is economische oorlogsvoering genoeg om Poetin te stoppen?

Deze podcast luister je ook in onze app

De inval in Oekraïne en de zware economische sancties die daar afgelopen week op volgden zijn voor Houthoff geen aanleiding om met die dienstverlening te stoppen, zegt partner Rob Meijer in gesprek met NRC. „Het algemene kenmerk van dit soort sancties is dat ze zich vrijwel nooit richten op het verlenen van bijstand in lopende juridische procedures. Wij denken ook niet dat er nu sancties komen die ons zullen verbieden de Russische Federatie bij te staan. Die moet kunnen procederen.”

Het gerechtshof Amsterdam stelde de eerstvolgende zitting in de Yukos-zaak afgelopen maandag uit tot half mei. De Oekraïne-oorlog is daarvoor niet de belangrijkste aanleiding: Rusland diende het verzoek al eerder in om meer voorbereidingstijd te hebben. Meijer: „Die tijd zullen we nu ook gebruiken om ons op de sancties tot nu toe te beraden.”

Russische klantenportefeuille

Houthoff stond de afgelopen jaren naast de Russische overheid nog een groot aantal Russische cliënten bij. Zo behoren de banken Sberbank en VTB, telecombedrijf VEON en energiebedrijf Gazprom tot de klantenportefeuille. Vier musea op de Krim, in 2014 door Rusland geannexeerd, poogden met steun van Houthoff te voorkomen dat een verzameling kunstschatten aan Oekraïne werd overgedragen – overigens zonder succes.

„Houthoff is echt de huisadvocaat van Rusland in Nederland”, zegt een voormalig medewerker met kennis van de materie. „Ze doen alles: van rechtszaken tot het opzetten van constructies voor Russische bedrijven. Op kantoor werd met cliënten uitgebreid wodka gedronken. Over de Krimschatten spraken partners met de Russische minister van Cultuur. De Russische overheid is de grootste en meest winstgevende klant.”

In het strafrecht heeft iedereen recht op verdediging. Dat geldt hier ook

De Russische klanten betalen bij Houthoff het toptarief van 795 euro per uur, zo blijkt uit een intern kostenoverzicht dat NRC heeft ingezien. Het kantoor nam afgelopen jaren onder meer twee Russisch sprekende advocaten aan om de klanten uit het thuisland te bedienen. Volgens oud-medewerkers wordt Houthoff soms intern het ‘Kremlin-kantoor’ genoemd.

Een woordvoerder van Houthoff wilde maandag tegen NRC niet zeggen in hoeverre de dienstverlening aan andere cliënten dan de Russische overheid door de sancties onder druk is komen te staan: „Wij doen geen enkele mededeling over cliënten waarvoor wij werken of gewerkt hebben.”

Woensdag na publicatie van dit artikel kwam Houthoff met een nieuwe verklaring. „Wij onderzoeken op dit moment binnen het raam van onze beroepsmatige en contractuele verplichtingen welke mogelijkheden bestaan om onze relatie met bepaalde cliënten te herzien.” Op de vragen welke cliënten dit betreft en of Houthoff dus de verdediging van de Russische Staat zal neerleggen, wil het kantoor niet reageren.

Betalingen omgeleid

Maandag riep de deken van de Amsterdamse Orde van Advocaten, voormalig De Brauw-partner Evert-Jan Henrichs, kantoren op alert te zijn op Russische klanten die mogelijk willen proberen de ingestelde sancties te omzeilen. „Het kan daarbij onder meer gaan om transacties waarbij belangen worden verschoven, benoemingen worden gewijzigd of ongedaan worden gemaakt en betalingen worden omgeleid.”

In een telefonische toelichting wijst Henrichs op het voorbeeld van Chelsea-eigenaar Roman Abramovitsj, een vertrouweling van Vladimir Poetin, die afgelopen weekend zijn belang in de Londense voetbalclub overdroeg aan een stichting, maar zelf indirect eigenaar bleef. „Concreet moeten advocaten scherp zijn op het verhangen van belangen, wisselingen in de bedrijfstop en het omleiden van geld.” Diensten blijven verlenen aan een partij die op een sanctielijst staat, is strafbaar.

Over de morele vraag of Nederlandse advocatenkantoren nog wel cliënten moeten bijstaan die nauw verbonden zijn aan de Russische staat, is Henrichs naar eigen zeggen in gesprek met de kantoren. Hij noemt de discussie „een ingewikkelde”. „Dat gaat een stap verder dan de vraag of je wel of niet meewerkt aan onwettige activiteiten. In het strafrecht heeft iedereen recht op verdediging. Dat geldt hier ook.”

Henrichs zegt veel reacties te hebben gekregen op zijn oproep aan de kantoren. „Vooral vanuit de pers, niet vanuit de advocatuur.”

Voor veel grote kantoren vormt de kwestie-Rusland een dilemma, blijkt uit een rondgang. Houthoff mag dan het enige kantoor zijn dat expliciet zegt door te gaan met dienstverlening aan de Russische staat, andere kantoren zeggen ook geen definitief nee tegen Russische klanten. De meeste kantoren zeggen de gevolgen van de sancties „nog in kaart te brengen”. Ze houden zich aan de aangekondigde sancties en de juridische gevolgen daarvan voor het zakendoen met Russische cliënten – maar wijzen ze niet definitief de deur.

Zo stelt belastingadvies- en advocatenkantoor Loyens & Loeff dat het „alle relevante dossiers en betreffende cliënten in kaart brengt” en maatregelen neemt om „compliant met de sancties te handelen”. „Het is niet zo dat we per definitie afscheid nemen van alle Russische klanten. Dat zou ook niet terecht zijn.”

NautaDutilh zegt dat „bepaalde klantenrelaties, mochten die er zijn, beïnvloed kunnen worden”. De Brauw Blackstone Westbroek zegt „al meer dan 10 jaar” op te treden „voor diverse partijen tégen het Russische regime, haar entourage en Russische staatsbedrijven”. De sancties hebben daarom „niet of nauwelijks” gevolgen voor het kantoor. Kantoor Stibbe wil helemaal niet reageren op vragen.

‘Banden niet verbroken’

Verschillende media schreven gisteren dat kantoor Baker McKenzie, dat ook een vestiging heeft aan de Amsterdamse Zuidas, wereldwijd de banden met zijn Russische klanten zou hebben verbroken. Het bedrijf zelf ontkent in een reactie tegenover NRC dat het kantoor definitief alle relaties verbreekt. Volgens een woordvoerder gaat Baker McKenzie ervan uit dat de sancties gevolgen hebben voor de werkzaamheden die het advocatenkantoor uitvoert: „We gaan niet in op specifieke klanten, maar dit zal betekenen dat in sommige gevallen bestaande relaties verbroken worden.”

Advocaat Joris van Manen van het Nederlandse kantoor Hoyng Rokh Monegier, die Rusland bijstaat in een al twintig jaar durende zaak rond de rechten op bepaalde wodkamerken, meldt desgevraagd dat hij „bezig is met het in kaart brengen van de gevolgen van de sancties en de oorlog in Oekraïne voor deze zaak”.

De vereniging van Nederlandse trustkantoren HollandQuaestor (HQ) is meer uitgesproken over de vraag of het wenselijk is dat haar leden nog actief zijn voor Russische cliënten. HQ-voorzitter Martin Wörsdörfer zegt dat de branchevereniging de keuze in beginsel bij haar leden laat. „Maar wij sluiten ons aan bij de roep om de kranen naar Rusland dicht te draaien. Die oproep doe ik aan de hele sector, ook aan de kantoren die niet bij HQ zijn aangesloten. Werken voor een agressor als Rusland moet je niet willen.”

[Update 02-03] Dit stuk is bijgewerkt naar aanleiding van een nieuwe verklaring van Houthoff.