Ontbering, offer, trauma en Jean-Claude Van Damme

De eerste vraag aan Amin Nawabi, een in Denemarken woonachtige Afghaanse vluchteling? „Wat betekent thuis voor je.” Het aangrijpende antwoord volgt aan het eind van Flee (Flugt), een indrukwekkende film die meedingt voor maar liefst drie Oscars: beste niet-Engelstalige film, documentaire en animatiefilm.

Flee vertelt in animatievorm het levensverhaal van Amin van 1984 tot 2020. De film is geanimeerd omdat Amin – een pseudoniem – anoniem wil blijven. Hij is openlijk homoseksueel, maar wil vooral zijn familie beschermen, die over Europa is uitgezwermd.

Maker Jonas Poher Rasmussen is sinds zijn middelbare schooltijd bevriend met Amin en hoorde altijd dat diens familie dood was. Hoe dat zit, doet Amin kalm en gedetailleerd uit de doeken. Hoewel het een persoonlijk verhaal is, staat het symbool voor de talloze vluchtelingen die om wat voor reden dan ook huis en haard verlieten.

Amins indringende getuigenis op geluidsband is ook therapeutisch: aan het eind van Flee begrijpt hij zichzelf beter. Ook ziet hij welk effect het verzwijgen van zijn werkelijke verhaal op hem had: eenzaamheid en wantrouwen, machteloosheid en een diepe onrust. Dat Amin met leugens leefde, heeft te maken met asiel-eisen. Zonder overtuigend, vaak traumatisch vluchtverhaal kom je simpelweg een land niet binnen. Mensensmokkelaars bieden zo’n fictief verhaal soms aan als onderdeel van hun pakket.

Hoewel grotendeels geanimeerd, benadrukt Flee naast Amins geschiedenis ook in andere vormaspecten dat dit een documentaire is: zo verschijnt een clapperboard in beeld en zien we af en toe echte non-fictiebeelden: van de Afghaanse burgeroorlog tot de opening van McDonald’s in Moskou – Amin woonde in 1990 illegaal in Moskou.

Lees ook een interview met regisseur Jonas Poher Rasmussen over ‘Flee’

De animatie in Flee is niet soepel en vloeiend, Rasmussen werkt met weinig beeldjes per seconde. Maar de tekeningen zijn bijzonder treffend en expressief. Soms wordt de animatie monochroom en schetsachtig, vooral bij Amins eigen ervaringen of traumatische herinneringen. Het is een verhaal vol ontberingen, offers en trauma. Toch is er ruimte voor liefde en luchtigheid. Zo is Amins anekdote over de ontdekking van zijn homoseksualiteit erg geestig: in Kabul had hij seksuele fantasieën bij een poster van actieheld Jean-Claude Van Damme.