Oorlog in Oekraïne leidt tot zorgen over broodvoorziening Egypte

Op de ochtend van de Russische invasie in Oekraïne is het onrustig bij de Egyptische ‘autoriteit voor bevoorrading van goederen’. Het hoofd graanimport stormt zijn kantoor uit en heeft geen tijd voor een interview. Een ondergeschikte kan niet zeggen hoe de invasie de voedselzekerheid in Egypte in gevaar brengt, en verwijst door naar het ministerie van bevoorrading.

Ook daar wil niemand, inclusief de woordvoerder van het ministerie, een journalist te woord staan. „Alleen de minister zelf kan hierover uitspraken doen”, zegt een medewerker, die zenuwachtig rokend achter zijn bureau zit en telefoontje na telefoontje krijgt. Maar die minister zit in topoverleg met het kabinet.

Eén ding is duidelijk: het conflict in Oekraïne raakt Egypte, en de situatie ligt gevoelig. Dat is niet zo gek: Rusland en Oekraïne zijn samen goed voor ongeveer driekwart voor de graantoevoer naar Egypte, de grootste graanimporteur ter wereld. En nu de toevoer uit die landen stokt, moet Egypte ergens anders graan vandaan zien te halen.

Brood – doorgaans luchtige, platte broden – vormt de belangrijkste basis van het dieet in Egypte, en wordt zwaar gesubsidieerd. 80 procent van de Egyptenaren heeft toegang tot gesubsidieerd brood, dat 5 Egyptische piaster per stuk kost. De kostprijs is omgerekend 75 piaster (4 eurocent), zegt Hesham Soliman, een private graanimporteur en marktanalist. Per dag worden er volgens hem 430 miljoen broden geconsumeerd.

Historisch gezien was Egypte de graanschuur van verschillende rijken rond de Middellandse Zee, van de Romeinen tot de Ottomanen, dankzij de zeer vruchtbare grond rond de Nijl. Een veel genoemde oorzaak van de huidige graanafhankelijkheid is de snel groeiende bevolking en verstedelijking in de Nijldelta, waardoor er minder landbouwgrond beschikbaar zou zijn. Maar dat ligt genuanceerder.

Dankzij landreclamaties in de woestijn en intensivering van de landbouw is de agrarische productiviteit nog altijd hoog, maar in de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw schakelde Egypte grotendeels over op het verbouwen van veevoer en groente en fruit voor de export. Binnenlandse graanproductie moest toen meer en meer worden aangevuld met import.

In een overheidsverklaring bezweert de minister van bevoorrading, Ali Moselhi, dat de situatie onder controle is. Egypte heeft nog voor ruim vier maanden ‘strategische graanvoorraden’, en in april wordt wat nog over is van lokale productie geoogst.

Broodrellen

Mahmoud Damous, een boer in een klein dorp in de delta ten noorden van Caïro, ziet dat de overheid de lokale graanproductie probeert te stimuleren. Elk jaar is de prijs voor graan die de overheid boeren biedt hoger dan het jaar ervoor. Rond het dorp staat op veel akkertjes inderdaad – nu nog groen – graan. Maar het zijn allemaal kleine percelen, en geen grootschalige productie. Soliman bevestigt dat de overheid dit jaar meer graan lokaal wil afnemen, maar ook dat deze lokale oogst al is meegenomen in de strategische voorraden die de minister noemt.

De druk om een oplossing te vinden voor de broodsubsidies zal toenemen

Kortom, Egypte moet op zoek naar nieuwe markten voor zijn graaninvoer. Afgelopen week werd uit voorzorg een scheepslading graan uit Roemenië besteld, terwijl Oekraïne goedkoper graan aanbood. Andere landen waar Egypte naar kijkt zijn Bulgarije, Frankrijk en de VS. Maar deze markten zijn duurder, zegt Soliman, zeker nu het conflict in Oekraïne de prijs voor graan heeft opgestuwd, en de scheepvaart duurder is door de hoge olieprijs. De graanimport zal dus onherroepelijk zwaarder op de begroting van Egypte gaan drukken. „De druk om een oplossing te vinden voor de broodsubsidies zal toenemen”, zegt Soliman.

De Egyptische president Abdel Fattah Al-Sisi heeft meerdere malen aangegeven de broodsubsidies te willen herstructureren. Maar dat ligt uiterst gevoelig. In de jaren zeventig kondigde toenmalig president Anwar El-Sadat aan de subsidies af te schaffen, maar dat leidde tot massale ‘broodrellen’. Sadat draaide zijn beslissing terug, en zijn opvolgers hebben sindsdien hun handen niet aan de subsidie willen branden.

Goedkoop brood is onderdeel van het sociaal contract, voor zover je daarvan kunt spreken in het repressieve regime van Al-Sisi

Al-Sisi heeft sinds 2016 wel andere bezuinigingen doorgevoerd, zoals het afschalen van subsidies op stroom en brandstof, invoering van een btw en devaluatie van het Egyptische pond. De armoede in Egypte is mede hierdoor gestegen. De broodsubsidies zijn in de ogen van veel Egyptenaren een middel waarmee de overheid de bevolking tegemoet komt. Daarnaast wordt goedkoop brood na decennia van subsidies welhaast als een recht gezien. Het is onderdeel van het sociaal contract, voor zover je daarvan kan spreken in het repressieve regime van Al-Sisi.

Lees ook Een nieuwe hoofdstad tot meerdere glorie van Egypte en president Sisi

Damous is bezorgd over een mogelijke afschaffing van de subsidies. Hij ziet dat het tot onrust leidt onder de dorpelingen. „De prijzen stijgen en er is geen werk. Mensen zijn afhankelijk van de subsidies. Brood heb je nodig om te overleven,” zegt hij.

President Al-Sisi zit in een lastig parket. Hij heeft zwaar ingezet op investeringen in infrastructuur en megaprojecten zoals de bouw van een nieuwe administratieve hoofdstad ten oosten van Caïro. De schuld bij internationale financiële instellingen is sterk gestegen. En daar komt nu de graancrisis bij. Op het ministerie van bevoorrading zal de stress de komende tijd alleen maar toenemen.