‘Fictiepodcasts moeten wedijveren met Netflix’

In de Podtail Podcast top 100, waar dagelijks de meest beluisterde podcasts in Nederland worden bijgehouden, staan deze week welgeteld twee fictietitels. Twistappels, een productie van Babylon Audio collective (van onder andere het misdaadverhaal De Blankenberge Tapes), en Na het einde van de wereld, de nieuwste ‘audiofilm’ van Topcast Media. Scroll je voorbij de top-100, dan zul je nog een podcast met meditatieve verhalen om bij in slaap te vallen voorbij zien komen, maar daar lijkt de interesse van de luisteraar in fictieve audio wel op te houden.

Het mag inmiddels duidelijk zijn: het gaat goed met podcasts. Toch lijkt het aantal genres waar we naar luisteren in Nederland beperkt te blijven. De hitlijsten worden gedomineerd door een veelvoud aan praatpodcasts en wanneer je kijkt naar verhalende podcastproducties steekt één genre zó ver boven de rest uit, dat het bijna synoniem werd met het medium: true crime. Is er naast deze hype nog wel ruimte voor fictieve vertellingen, of kunnen we inmiddels alleen nog meeleven met een spannende verdwijning wanneer het slachtoffer daadwerkelijk bestaan heeft?

Concentratie en verbeeldingsvermogen

Sinds de komst van de televisie worden hoorspelen, de voorloper van de fictiepodcast, voornamelijk gezien als ‘radio voor de liefhebber’. Met een klein maar trouw publiek en een rijke geschiedenis wordt het radiodrama door liefhebbers in stand gehouden, maar de ontoegankelijkheid van het genre blijft voor makers en zenders ook in podcastvorm een constante uitdaging. Audiofictie is, mede door de technologische vooruitgang, allang niet meer één stemacteur die drie verschillende personages inspreekt terwijl hij door een bak met grind stampt. Toch lijkt het lot van de fictiepodcast niet anders dan diens voorloper. Het genre prikkelt de fantasie, maar vraagt nu eenmaal veel concentratie en verbeeldingsvermogen van de luisteraar, en dat zijn we tegenwoordig niet meer zo gewend. „Er is enorme concurrentie met visuele media”, aldus Tom Hofland van Babylon Audio collective, dat naast De Blankenberge Tapes (VPRO, 2019) onder andere ook het spookachtige liefdesverhaal Phasmophobia (VPRO, 2020) maakte. „Als je wil dat veel mensen naar je fictiepodcast luisteren, moet je het zo spannend maken dat je kunt wedijveren met Netflix. Daarnaast zijn we helemaal niet gewend om naar fictie te luisteren. We hebben te maken met een sterke documentaire traditie in Nederland.”

Lees ook: De podcastmarkt is in beweging. Wie wordt dominant?

Dat fictiepodcasts over het algemeen een niche-publiek trekken, bevestigt Bert Bentsink, die bij de VPRO verantwoordelijk is voor de promotie van podcasts. Zo was er voor Gothrecht (VPRO, 2020), een absurdistisch audiospektakel over een zombie-apocalyps in een kantoorpand, geschreven door Pepijn Lanen (Faberyayo) en ingesproken door acteurs als Georgina Verbaan en Pierre Bokma, zeker geen spectaculair aantal luisteraars te vinden. Dat lag in de lijn der verwachting van de VPRO. Bentsink: „Een sterrencast maakt hoogstens nieuwsgierig, maar het merendeel van de luisteraars ziet podcasts toch nog vooral als ‘conversational-style producties aan keukentafels’ of true crimes en whodunits.” Daar speelden Tom Hofland en Pascal van Hulst slim op in met De Blankenberge Tapes, een fictiepodcast, kundig verpakt als waargebeurd misdaadverhaal. De podcast werd een regelrechte hit en zal ook in Engeland en Duitsland worden uitgebracht.

Hoewel ook in de Amerikaanse podcastmarkt de populariteit van fictie zich niet kan meten met de populariteit van non-fictie-producties, blijkt uit verschillende onderzoeken dat fictie de afgelopen tien jaar een stabiel groeiende categorie is. Het genre doorbrekende Welcome to Night Vale (2012) wordt vaak genoemd als de inspiratiebron van een nieuwe stroom aan fictieproducties die sindsdien door grote productiemaatschappijen gemaakt worden, zoals Limetown (Two Up, 2015) en Homecoming (Gimlet, 2016).

Recent zijn kleinere fictieproducties samengebracht in de nieuwe audio-app Apollo. Hier vind je onder meer horrorverhalen met hyperrealistisch audio-ontwerp: een robot-stem die je vraagt met je ogen dicht op bed te liggen, zodat je zeer overtuigend kunt ervaren onder water geduwd te worden – mocht je daar trek in hebben.Ook de muziekindustrie begint mogelijkheden te zien. Tijdens de pandemie maakte de Amerikaanse popgroep Hero The Band in plaats van een live tour een gescripte muzikale podcast waarin nieuwe nummers geïntroduceerd werden aan de hand van een verzonnen achtergrondverhaal over de bandleden.

Dollars uit Hollywood

Toch zijn de rijkelijk vloeiende dollars uit Hollywood de grootste aanjagers van de recente opleving in het Amerikaanse fictie-aanbod. Zo maakte podcastapp Stitcher audioverhalen over de superhelden van Marvel en is Netflix audio-only versies van films aan het testen. Voor filmmaatschappijen is de podcast een relatief goedkope manier van het produceren en testen van scripts, en het gebruik van beroemde acteurs lijkt in de VS wel luisteraars buiten de fictieliefhebbers te trekken. Ook Hofland ziet de mogelijkheden in het buitenland: „In Engeland willen ze voor De Blankenberge Tapes het liefst een a-list acteur als Keira Knightley casten.”

Geld helpt het audiodrama zeker vooruit. De Blankenberge Tapes werd gemaakt met een budget van 80.000 euro, een bedrag dat je in Nederland bij elkaar moet schrapen. Vanwege het schrijven van een goed script en het inhuren van acteurs ben je met fictie al gauw een stuk duurder uit dan met het maken van een documentairepodcast. Vandaar dat commerciële podcastuitgevers zoals Dag en Nacht Media niet snel geneigd zijn zich aan het genre te wagen; een goedkopere podcast met meer luisteraars is voor hen fincancieel gezien aantrekkelijker. Des te belangrijk is het volgens Hofland dat de publieke omroep fictiepodcasts blijft maken. „Het is de taak van de publieke omroep om te investeren in producties die niet automatisch een groot publiek bereiken.” Vanuit de NPO zijn er de afgelopen jaren trouw, maar met mate, vernieuwende fictiepodcasts verschenen. Wraak (AvroTros, 2020) thematiseert machtsverhoudingen en is met speciale 8D-software geproduceerd, dat de luisteraar het gevoel geeft middenin het geluidslandschap te staan. Phony (FunX, 2021) speelt zich bijna volledig af in de telefoons van een aantal puberende scholieren.

Kenners denken dat in het jonge medium dat nog volop in beweging is, fictie nog veel kans heeft om te groeien, of dat nou in luistercijfers, in aanbod of in creativiteit is. Hofland: „Ik merk dat er bij het NPO Fonds veel fictie-aanvragen binnenkomen en dat er zeker een harde kern van liefhebbers mee bezig is.” Dat fictie de gemiddelde luisteraar lastiger bereikt ziet Hofland dan ook niet als een probleem. „Het is sowieso nieuw dat mensen naar fictiepodcasts luisteren. Er zijn nog geen titels die iedereen kent en waar iedereen over praat. En het is ook niet erg om deel van een niche te zijn, experimentele muziek is ook niet voor iedereen maar dat betekent niet dat het niet moet blijven bestaan.”